Beykozlu
New member
HSBC Global Gelişmekte Olan Piyasalar Araştırma Lideri Dr. Murat Ülgen ve Turkey Veri Monitor Kurucu Ortağı, Küresel Source Türkiye Danışmanı ve Koç Üniversitesi Öğretim Üyesi Dr. Murat Üçer Koç Topluluğu tarafınca gerçekleştirilen “35. Üst Seviye Yöneticiler Toplantısı”‘nın Ekonomik Görünüm Panelinde Koç Holding Ekonomik Araştırmalar Koordinatörü Dr. Ahmet Çimenoğlu’nun sorularını yanıtladı.
Türkiye’nin uyguladığı yeni modelin riskleri bulunduğunu fakat nasıl sonuçlanacağı konusunda belirsizlik olduğunu belirten Dr. Murat Üçer “Türkiye’nin nereye gideceği sorusunun şu anda yanıtı yok.” dedi.
Üçer Türkiye’nin yeni ekonomik modelini kıymetlendirerek, kelam konusu uygulamanın kur üzerinden değil, verimlilik üzerinden gerçekleştirilmesi gerektiğini savunarak “ ‘Bu işi ben kurla yapacağım’ demek, daha doğrusu ‘Bol parayla yapacağım’ demek, işin verimlilik boyutunu, inovasyon boyutunu, güçlü kurumlar, yatırım ortamı, know-how boyutunu ihmal etmek demek aslında” tabirlerini kullandı.
Dr. Murat Ülgen ise yaptığı konuşmada gelişmiş ülkeler için stagflasyon riskine dikkat çekerek “Bilhassa büyüme ve enflasyon manasında belirsizlik yaratan stagflasyon riski kelam konusu. Bu, şu anda gerçekleşiyor” tabirlerini kullandı.
Ülgen, arz istikametli şokların maliyet enflasyonu üzerinde açtığı risklere dikkat çekerek “Ticaret açığı şayet geriye sarılıyorsa -ki olgular onu gösteriyor- buradan bir ölçü maliyet taraflı enflasyon geliyor diyebiliriz. Bu maalesef süreksiz bir şey değil; muhtemelen uzun sürecek” ihtarında bulundu.
Koç Topluluğu’nun Bizden Haberler mecmuasında yer alan panelde şunlar kaydedildi:
“Stagflasyona riski kelam konusu”
Dr. Murat Ülgen, “Mesleğim boyunca gelişmekte olan ülkeler için ekonomik belirsizliklerin bu kadar fazla olduğunu hatırlamıyorum” tabirlerini kullanarak “Dünya iktisadı süratli toparlandı lakin gelişmekte olan ülkeler geriden geliyor. Burada Çin’in yavaşlamasının da hissesi var. Zira son 20 yılda gelişmekte olan ülkeler Çin’deki ticarete bağımlı hâle geldi. Ancak daha da değerli bir husus var. Bilhassa büyüme ve enflasyon manasında belirsizlik yaratan stagflasyon riski kelam konusu. Bu, şu anda gerçekleşiyor.” dedi.
“Uzun sürecek maliyet enflasyonu geliyor”
Gelişmekte olan ülkelerin stagflasyona girmesinin art planında arz taraflı şoklara maruz kalmaları olduğunun altını çizen Murat Ülgen, 2022 yılının birinci kısmında bu ülkelerde büyümenin yavaş, enflasyonun yüksek olmasını beklediğini söylemiş oldu ve konuşmasına şu biçimde devam etti:
“Arz istikametli şoklar, gelişmekte olan ülkelerde hem büyümeyle tıpkı vakitte enflasyonla ilgili istenmeyen riskler yaratıyor. Bu, önümüzdeki periyotta epey değerli olacak. Arz istikametli şoka, globalleşmenin geri sarılması ya da globalleşmenin daha evvelki hasılatlarının azalması diyebiliriz. Uzun müddettir dünya ticaretinin dünya ulusal gelirine göre azaldığı bir devirdeyiz. Gelişmekte olan ülkelerin ticarete açıklıklarıyla enflasyon içinde karşıt korelasyon var. Yani ülkeler ticarete açıldıkça, global tedarik zincirlerine daha fazla entegre pek enflasyon azalıyor. Ticaret açığı şayet geriye sarılıyorsa -ki olgular onu gösteriyor- buradan bir ölçü maliyet istikametli enflasyon geliyor diyebiliriz. Bu maalesef süreksiz bir şey değil; muhtemelen uzun sürecek.”
“Sadece mal piyasalarında değil, emek piyasalarında da külfetler var”
Pandeminin global tedarik zincirlerini bozduğuna değinen Ülgen, bunu yalnızca mal cinsinden düşünmemek gerektiğinin altını çizdi. Yarı mamul ve hammadde temininde büyük aksaklıklar olduğunu belirten Ülgen, “Gelişmekte olan ülkeleri etkileyen ikinci negatif istikametli arz şoku, global tedarik zincirlerinin pandemiyle ilgili olarak direkt bozulması. Burada işgücünün seyahat edememesi ya da memleketler arası pazarlara erişememesi sorunu de var. Yani yalnızca mal piyasalarında değil, emek piyasalarında da problemler var. Bu tedarik zincirlerinde kırılmalar yaratıyor. Bu yüzden de maliyetler epeyce yükseliyor; düzgün haber ise bu süreksiz. Bir sene öncesine baktığımızda daha âlâ noktadayız. Altı ay daha sonra umarız daha uygun bir noktada olacağız” dedi.
Dr. Murat Ülgen
“Umarız, 2022’de güç maliyetleri daha makul bir düzeye gelecektir”
Güç ve besin fiyatlarındaki şok artışların gelişmekte olan ülkelerde yüksek enflasyon ve yavaş büyümeye niye olduğunu belirten Murat Ülgen, bilhassa güç alanındaki zahmetlerin süreksiz olduğunu lakin besinde durumun farklı olduğunu söylemiş oldu. “Üçüncü arz taraflı şokumuz güç ve besin şoku. Daha geniş kapsamda emtia şoku” diyen Ülgen şu biçimde konuştu:
“Burada tedarik zinciri sorunları var. Öbür düşünceler da var. örneğin güç tarafında sürdürülebilirlilik ajandası, ülkelerin net sıfır karbon gayeleri, yeşil ekonomilere geçiş… Geçtiğimiz yaz bunu doğal gazda gördük. daha sonra bu petrol fiyatlarına yansıdı; öncesinde kömür tutarlarındaydı. Biz güç tarafındaki baskının vakit ortasında azalmasını bekliyoruz. Umarız, 2022’de güç maliyetleri daha makul bir düzeye gelecektir. Hatta yıllık bazda enflasyona tesiri bir daha gelişmekte olan ülkelerin geneli için azalacaktır. Besin fiyatları ile ilgili birebir şeyi söylemek sıkıntı. Ziraî emtia fiyatları uzun müddettir artıyor. Burada güç maliyetlerinin artmasının da hissesi var. Gübre olsun, navlun olsun bu maliyetlerin ikinci üçüncü tesirleri besin fiyatlarına yansıyor. Yani burada daha karışık bir fotoğraf var.”
“Gelişmekte olan ülkeler için en büyük sorun üretici enflasyonu”
Önümüzdeki devirde gelişmekte olan ülkelerin dış finansmana daha sıkıntı ulaşacağını belirten Ülgen konuşmasını şöyleki sürdürdü:
“Dördüncü ve son arz istikametli şok, bence aslında en kıymetlisi. Bilhassa dış finansman muhtaçlığı olan gelişmekte olan ülkeler için konuşuyorum. Ben bunu global likidite başlığı altında topluyorum. Muhtemelen 2022’nin ortalarında global likiditedeki artışın sıfıra yaklaştığını bakılırsaceğiz. Artık haklı olarak şu soruyu sorabilirsiniz: Burada problem ne? Global likidite hâlâ epey bol ve artıyor; yalnızca artış suratı azalıyor. Gelişmekte olan ülkelere pay senedi ve bono piyasalarına fon akımlarıyla global likiditenin yıllık değişimi içinde hayli büyük bir ilgi var. Yani süratli ve keskin yavaşlayan global likiditenin daha az destekleyici olacağı manasına geliyor. Gelişmekte olan ülkeler kredi ve sermayeye biraz daha sıkıntı ulaşacak. Dünyadaki büyük sorun, daha fazla maliyet ve üretici enflasyonu. Bu da bahsetmiş olduğum dört tane arz istikametli şoktan kaynaklanıyor. Ve gelişmekte olan ülkeler için ben en büyük sorunun aslında üretici enflasyonu tarafında olduğunu düşünüyorum. Olağan ki bu tüketici enflasyonuna sirayet ediyor.”
“Türkiye yeni ekonomik modeli kur üzerinden değil, verimlilik üzerinden gerçekleştirmeli”
Dr. Murat Üçer ise Türkiye’de ortaya atılan Yeni Ekonomik Model’in içsel tutarlılık sıkıntıları olduğunu ve büyük riskler içerdiğini belirterek, “Para siyaseti üzerinden Türkiye iktisadı dönüştürülmeye çalışıyor diye bir tarif getirilebilir. Faizler düşürülüyor, para bollaştırılıyor. bu türlü transfer düzeneği kuruluyor. Bunun üzerinden Türkiye cari açığını cari fazlaya getiriyor üzere kulağa epey da tuhaf gelmeyen bir mantık kelam konusu.” dedi. Lakin Türkiye’nin asıl sorununun verimlilik olduğunun altını çizen Üçer, uygulanan modelin başlığına hayli da itiraz etmeye gerek olmadığını fakat bunun nasıl başarılacağı konusunda sistem problemleri olduğunu belirterek şu biçimde dedi:
“Türkiye’nin bu işi kur üzerinden değil verimlilik üzerinden yapması gerekir. Verimlilik epeyce değerli Türkiye için. Zira ‘Bunu kur üzerinden yapacağım’ derseniz, temelde Bangladeş’e, Vietnam’a kaybettiğiniz mal kümesini geri almaya çalışıyorsunuz aslında. Hâlbuki bizim emelimiz İtalya’nın Fransa’nın mal ve servis kümesine kendimizi terfi ettirmek olmalı ki bunu Koç Topluluğu esasen yapıyor. Fakat ‘Bu işi ben kurla yapacağım’ demek, daha doğrusu ‘Bol parayla yapacağım’ demek, işin verimlilik boyutunu, inovasyon boyutunu, güçlü kurumlar, yatırım ortamı, know-how boyutunu ihmal etmek demek aslında.”
Dr. Murat Üçer
“Orta gelir tuzağının kırılması, aslına bakarsan verimlilik üzerinden kurun kıymetlenmesi olayıdır”
Dolar cinsinden kişi başına gelirin aslına bakarsan yıllardır fazlaca sert düşmekte olduğunun altını çizen Dr. Murat Üçer, temel problemin bunu artık aksine çevirmek olduğunu vurguladı. Bu hususta dünyadan çeşitli örnekler veren Üçer, konuşmasını söyle sürdürdü:
“Araçlar konusu epeyce sorunlu. Şu andaki yaklaşım yalnızca ucuz para üzerinden dönüşüm olduğu için kendi içsel tutarlılığı açısından yanlış. Orta gelir tuzağının kırılması, aslına bakarsanız verimlilik üzerinden kurun kıymetlenmesi olayıdır. Güney Kore nasıl orta gelir tuzağını kırıyor? Dolar ve euro cinsinden maaşları gelişmiş ekonomileri yakalıyor. Japonya 60’lı senelerda bunu yaptı. Yani verimlilikten başlayıp kuru kıymetlendirerek ortalama insanınızı zenginleştirmek üzerinden bir iktisat siyaseti dizaynı yapmak lazım.”
Konuşmasında 2021 yıl sonundaki kur dalgalanmaları ve faiz indirimlerini pahalandıran Murat Üçer, asıl problemin alınacak riskler olduğunu söylemiş oldu. Düşük kurun ihracata olumlu etkisinin olacağını, lakin Türkiye’deki ihracatın kura değil daha hayli dış talebe bağlı olduğunu belirten Üçer, Türkiye iktisadının doğrularından birinin de bu olduğunun altını çizdi.
“Gelişmekte olan ülkelerin birçoklarında olağan konvansiyonel para siyaseti uygulanıyor”
tekrar kelam alan Dr. Murat Ülgen, gelişmekte olan ülkelerdeki faiz artışlarına ait gelişmeleri ise şu biçimde yorumladı:
“Gelişmekte olan ülkelerin şimdi tamamında aslında beklediğimiz konvansiyonel reaksiyon veriliyor. bir fazlaca gelişmekte olan ülkede önemli faiz artırımı var. Bu biraz coğrafyaya nazaran değişiyor aslında. Brezilya 600 baz puana yakın faiz artırdı. Meksika ve Şili yeni başladı lakin süratli artırıyor. Peru ve Kolombiya biraz geriden geliyor ancak hepsi faiz artırdı. Yakın bölgeye geldiğinizde Rusya ve Orta Avrupa’da da epeyce önemli faiz artışları oluyor. Güney Afrika’da önümüzdeki günlerde 250 baz puan faiz artışı fiyatlanıyor. Asya’da biraz daha az olmakla bir arada Pakistan, Güney Kore ve Sri Lanka faiz artırıyor. Biz 30’a yakın gelişmekte olan ülkeyi takip ediyoruz. şimdi hepsinde faiz artışı var. Dünyanın büyük bir kısmında şimdi bütün gelişmekte olan ülkelerin birçoklarında olağan konvansiyonel para siyaseti uygulanıyor.”
“Türkiye’nin nereye gideceği sorusunun şu anda yanıtı yok”
Ülgen’in konuşmasının akabinde Dr. Ahmet Çimenoğlu, Türkiye’nin hangi ülkelerle karşılaştırılabileceği konusunu tartışmaya açtı. “Çin’in, Güney Kore’nin büyüme modelleri tartışılıyor. Dr. Murat Üçer birinci kısımda verimlilik artışından bahsetti” diyen Çimenoğlu, şu soruları yöneltti: “Bizim için karşılaştırılabilir ülkeler onlar mı? Ya da birebir periyotta olmadığımız için periyotlar içinde bir uyumsuzluk var mı? Uyguladığımız model bizim on yıllardır piyasa düzeneğine dayalı, dünyaya açık liberal piyasa iktisadı diyebileceğimiz ekonomik modelden bir sapma mı? Yoksa ufak bir yoldan ayrılma ve yeniden geri dönme halinde mi sonuçlanacak? Riskler neler ve bu program nasıl sonuçlanır?”
Türkiye’nin uyguladığı modelin riskleri bulunduğunu fakat nasıl sonuçlanacağı konusunda belirsizlik olduğunu belirterek kelamlarına başlayan Dr. Murat Üçer “Türkiye’nin nereye gideceği sorusunun şu anda yanıtı yok. Aslında ‘Faizleri düşük tutalım, parayı bollaştıralım ekonomiyi döndürelim’ biçimindeki bakış açısını yeni görmüyoruz. Bu daha evvel de uygulandı üstü örtülü halde. Burada işin risklerine bakmak gerekiyor” dedi. Türkiye’nin aldığı risklere değinen Üçer, bunların hepsinin kritik olduğunun altını çizdi. Uygulanan modele finansal sistemin nasıl reaksiyon vereceğinin fazlaca değerli olduğunu belirten Üçer şunları söylemiş oldu:
“Finansal sistemin nasıl reaksiyon vereceği akla gelen birinci soru işareti. Finansal panik olur mu? Birinci riskin bu olduğunu söyleyebiliriz. İkinci büyük risk enflasyon ve bunun kararında fakirlik ve işsizlik ihtimali. Üçüncü risk, fiyatlama sorunu. Üretim tarafında birtakım dertler yaşanması riski var. Dördüncü risk, bilanço şoku. Türkiye’de 250 milyar dolar döviz borcu bulunan bir şirketler bölümünden bahsediyoruz. Bir bilanço şoku yaşanabilir. Bunun iflaslar üzere birtakım sonuçları olabilir. Son olarak ödemeler istikrarı krizi riskinden kelam edebiliriz.”
“Bu siyasetin ne kadar mühletle devam edebileceği dış konjonktüre bağlı”
Dr. Murat Ülgen ise tıpkı soruyu dış piyasalar çerçevesinde şöyleki cevapladı:
“Bu, dış konjonktüre de epeyce bağlı. Orada da epey süratli bir değişim var. Yılın başındaki varsayımlara bakıyorum; ‘FED 2023’ün sonundan evvel faiz artırmaz’ deniyordu. Şu andaki kestirimler 2022’nin ortalarına kadar varlık alım programını sonlandırıp, faiz artışlarına başlayacağı istikametinde. Beklentilerde epey süratli bir değişim oldu. Yalnızca FED de değil, başka merkez bankalarında da emsal bir yaklaşım görüyoruz. Bu siyasetin ne kadar müddetle devam edebileceği, dış konjonktüre epey bağlı.”
Türkiye’nin uyguladığı yeni modelin riskleri bulunduğunu fakat nasıl sonuçlanacağı konusunda belirsizlik olduğunu belirten Dr. Murat Üçer “Türkiye’nin nereye gideceği sorusunun şu anda yanıtı yok.” dedi.
Üçer Türkiye’nin yeni ekonomik modelini kıymetlendirerek, kelam konusu uygulamanın kur üzerinden değil, verimlilik üzerinden gerçekleştirilmesi gerektiğini savunarak “ ‘Bu işi ben kurla yapacağım’ demek, daha doğrusu ‘Bol parayla yapacağım’ demek, işin verimlilik boyutunu, inovasyon boyutunu, güçlü kurumlar, yatırım ortamı, know-how boyutunu ihmal etmek demek aslında” tabirlerini kullandı.
Dr. Murat Ülgen ise yaptığı konuşmada gelişmiş ülkeler için stagflasyon riskine dikkat çekerek “Bilhassa büyüme ve enflasyon manasında belirsizlik yaratan stagflasyon riski kelam konusu. Bu, şu anda gerçekleşiyor” tabirlerini kullandı.
Ülgen, arz istikametli şokların maliyet enflasyonu üzerinde açtığı risklere dikkat çekerek “Ticaret açığı şayet geriye sarılıyorsa -ki olgular onu gösteriyor- buradan bir ölçü maliyet taraflı enflasyon geliyor diyebiliriz. Bu maalesef süreksiz bir şey değil; muhtemelen uzun sürecek” ihtarında bulundu.
Koç Topluluğu’nun Bizden Haberler mecmuasında yer alan panelde şunlar kaydedildi:
“Stagflasyona riski kelam konusu”
Dr. Murat Ülgen, “Mesleğim boyunca gelişmekte olan ülkeler için ekonomik belirsizliklerin bu kadar fazla olduğunu hatırlamıyorum” tabirlerini kullanarak “Dünya iktisadı süratli toparlandı lakin gelişmekte olan ülkeler geriden geliyor. Burada Çin’in yavaşlamasının da hissesi var. Zira son 20 yılda gelişmekte olan ülkeler Çin’deki ticarete bağımlı hâle geldi. Ancak daha da değerli bir husus var. Bilhassa büyüme ve enflasyon manasında belirsizlik yaratan stagflasyon riski kelam konusu. Bu, şu anda gerçekleşiyor.” dedi.
“Uzun sürecek maliyet enflasyonu geliyor”
Gelişmekte olan ülkelerin stagflasyona girmesinin art planında arz taraflı şoklara maruz kalmaları olduğunun altını çizen Murat Ülgen, 2022 yılının birinci kısmında bu ülkelerde büyümenin yavaş, enflasyonun yüksek olmasını beklediğini söylemiş oldu ve konuşmasına şu biçimde devam etti:
“Arz istikametli şoklar, gelişmekte olan ülkelerde hem büyümeyle tıpkı vakitte enflasyonla ilgili istenmeyen riskler yaratıyor. Bu, önümüzdeki periyotta epey değerli olacak. Arz istikametli şoka, globalleşmenin geri sarılması ya da globalleşmenin daha evvelki hasılatlarının azalması diyebiliriz. Uzun müddettir dünya ticaretinin dünya ulusal gelirine göre azaldığı bir devirdeyiz. Gelişmekte olan ülkelerin ticarete açıklıklarıyla enflasyon içinde karşıt korelasyon var. Yani ülkeler ticarete açıldıkça, global tedarik zincirlerine daha fazla entegre pek enflasyon azalıyor. Ticaret açığı şayet geriye sarılıyorsa -ki olgular onu gösteriyor- buradan bir ölçü maliyet istikametli enflasyon geliyor diyebiliriz. Bu maalesef süreksiz bir şey değil; muhtemelen uzun sürecek.”
“Sadece mal piyasalarında değil, emek piyasalarında da külfetler var”
Pandeminin global tedarik zincirlerini bozduğuna değinen Ülgen, bunu yalnızca mal cinsinden düşünmemek gerektiğinin altını çizdi. Yarı mamul ve hammadde temininde büyük aksaklıklar olduğunu belirten Ülgen, “Gelişmekte olan ülkeleri etkileyen ikinci negatif istikametli arz şoku, global tedarik zincirlerinin pandemiyle ilgili olarak direkt bozulması. Burada işgücünün seyahat edememesi ya da memleketler arası pazarlara erişememesi sorunu de var. Yani yalnızca mal piyasalarında değil, emek piyasalarında da problemler var. Bu tedarik zincirlerinde kırılmalar yaratıyor. Bu yüzden de maliyetler epeyce yükseliyor; düzgün haber ise bu süreksiz. Bir sene öncesine baktığımızda daha âlâ noktadayız. Altı ay daha sonra umarız daha uygun bir noktada olacağız” dedi.
Dr. Murat Ülgen
“Umarız, 2022’de güç maliyetleri daha makul bir düzeye gelecektir”
Güç ve besin fiyatlarındaki şok artışların gelişmekte olan ülkelerde yüksek enflasyon ve yavaş büyümeye niye olduğunu belirten Murat Ülgen, bilhassa güç alanındaki zahmetlerin süreksiz olduğunu lakin besinde durumun farklı olduğunu söylemiş oldu. “Üçüncü arz taraflı şokumuz güç ve besin şoku. Daha geniş kapsamda emtia şoku” diyen Ülgen şu biçimde konuştu:
“Burada tedarik zinciri sorunları var. Öbür düşünceler da var. örneğin güç tarafında sürdürülebilirlilik ajandası, ülkelerin net sıfır karbon gayeleri, yeşil ekonomilere geçiş… Geçtiğimiz yaz bunu doğal gazda gördük. daha sonra bu petrol fiyatlarına yansıdı; öncesinde kömür tutarlarındaydı. Biz güç tarafındaki baskının vakit ortasında azalmasını bekliyoruz. Umarız, 2022’de güç maliyetleri daha makul bir düzeye gelecektir. Hatta yıllık bazda enflasyona tesiri bir daha gelişmekte olan ülkelerin geneli için azalacaktır. Besin fiyatları ile ilgili birebir şeyi söylemek sıkıntı. Ziraî emtia fiyatları uzun müddettir artıyor. Burada güç maliyetlerinin artmasının da hissesi var. Gübre olsun, navlun olsun bu maliyetlerin ikinci üçüncü tesirleri besin fiyatlarına yansıyor. Yani burada daha karışık bir fotoğraf var.”
“Gelişmekte olan ülkeler için en büyük sorun üretici enflasyonu”
Önümüzdeki devirde gelişmekte olan ülkelerin dış finansmana daha sıkıntı ulaşacağını belirten Ülgen konuşmasını şöyleki sürdürdü:
“Dördüncü ve son arz istikametli şok, bence aslında en kıymetlisi. Bilhassa dış finansman muhtaçlığı olan gelişmekte olan ülkeler için konuşuyorum. Ben bunu global likidite başlığı altında topluyorum. Muhtemelen 2022’nin ortalarında global likiditedeki artışın sıfıra yaklaştığını bakılırsaceğiz. Artık haklı olarak şu soruyu sorabilirsiniz: Burada problem ne? Global likidite hâlâ epey bol ve artıyor; yalnızca artış suratı azalıyor. Gelişmekte olan ülkelere pay senedi ve bono piyasalarına fon akımlarıyla global likiditenin yıllık değişimi içinde hayli büyük bir ilgi var. Yani süratli ve keskin yavaşlayan global likiditenin daha az destekleyici olacağı manasına geliyor. Gelişmekte olan ülkeler kredi ve sermayeye biraz daha sıkıntı ulaşacak. Dünyadaki büyük sorun, daha fazla maliyet ve üretici enflasyonu. Bu da bahsetmiş olduğum dört tane arz istikametli şoktan kaynaklanıyor. Ve gelişmekte olan ülkeler için ben en büyük sorunun aslında üretici enflasyonu tarafında olduğunu düşünüyorum. Olağan ki bu tüketici enflasyonuna sirayet ediyor.”
“Türkiye yeni ekonomik modeli kur üzerinden değil, verimlilik üzerinden gerçekleştirmeli”
Dr. Murat Üçer ise Türkiye’de ortaya atılan Yeni Ekonomik Model’in içsel tutarlılık sıkıntıları olduğunu ve büyük riskler içerdiğini belirterek, “Para siyaseti üzerinden Türkiye iktisadı dönüştürülmeye çalışıyor diye bir tarif getirilebilir. Faizler düşürülüyor, para bollaştırılıyor. bu türlü transfer düzeneği kuruluyor. Bunun üzerinden Türkiye cari açığını cari fazlaya getiriyor üzere kulağa epey da tuhaf gelmeyen bir mantık kelam konusu.” dedi. Lakin Türkiye’nin asıl sorununun verimlilik olduğunun altını çizen Üçer, uygulanan modelin başlığına hayli da itiraz etmeye gerek olmadığını fakat bunun nasıl başarılacağı konusunda sistem problemleri olduğunu belirterek şu biçimde dedi:
“Türkiye’nin bu işi kur üzerinden değil verimlilik üzerinden yapması gerekir. Verimlilik epeyce değerli Türkiye için. Zira ‘Bunu kur üzerinden yapacağım’ derseniz, temelde Bangladeş’e, Vietnam’a kaybettiğiniz mal kümesini geri almaya çalışıyorsunuz aslında. Hâlbuki bizim emelimiz İtalya’nın Fransa’nın mal ve servis kümesine kendimizi terfi ettirmek olmalı ki bunu Koç Topluluğu esasen yapıyor. Fakat ‘Bu işi ben kurla yapacağım’ demek, daha doğrusu ‘Bol parayla yapacağım’ demek, işin verimlilik boyutunu, inovasyon boyutunu, güçlü kurumlar, yatırım ortamı, know-how boyutunu ihmal etmek demek aslında.”
Dr. Murat Üçer
“Orta gelir tuzağının kırılması, aslına bakarsan verimlilik üzerinden kurun kıymetlenmesi olayıdır”
Dolar cinsinden kişi başına gelirin aslına bakarsan yıllardır fazlaca sert düşmekte olduğunun altını çizen Dr. Murat Üçer, temel problemin bunu artık aksine çevirmek olduğunu vurguladı. Bu hususta dünyadan çeşitli örnekler veren Üçer, konuşmasını söyle sürdürdü:
“Araçlar konusu epeyce sorunlu. Şu andaki yaklaşım yalnızca ucuz para üzerinden dönüşüm olduğu için kendi içsel tutarlılığı açısından yanlış. Orta gelir tuzağının kırılması, aslına bakarsanız verimlilik üzerinden kurun kıymetlenmesi olayıdır. Güney Kore nasıl orta gelir tuzağını kırıyor? Dolar ve euro cinsinden maaşları gelişmiş ekonomileri yakalıyor. Japonya 60’lı senelerda bunu yaptı. Yani verimlilikten başlayıp kuru kıymetlendirerek ortalama insanınızı zenginleştirmek üzerinden bir iktisat siyaseti dizaynı yapmak lazım.”
Konuşmasında 2021 yıl sonundaki kur dalgalanmaları ve faiz indirimlerini pahalandıran Murat Üçer, asıl problemin alınacak riskler olduğunu söylemiş oldu. Düşük kurun ihracata olumlu etkisinin olacağını, lakin Türkiye’deki ihracatın kura değil daha hayli dış talebe bağlı olduğunu belirten Üçer, Türkiye iktisadının doğrularından birinin de bu olduğunun altını çizdi.
“Gelişmekte olan ülkelerin birçoklarında olağan konvansiyonel para siyaseti uygulanıyor”
tekrar kelam alan Dr. Murat Ülgen, gelişmekte olan ülkelerdeki faiz artışlarına ait gelişmeleri ise şu biçimde yorumladı:
“Gelişmekte olan ülkelerin şimdi tamamında aslında beklediğimiz konvansiyonel reaksiyon veriliyor. bir fazlaca gelişmekte olan ülkede önemli faiz artırımı var. Bu biraz coğrafyaya nazaran değişiyor aslında. Brezilya 600 baz puana yakın faiz artırdı. Meksika ve Şili yeni başladı lakin süratli artırıyor. Peru ve Kolombiya biraz geriden geliyor ancak hepsi faiz artırdı. Yakın bölgeye geldiğinizde Rusya ve Orta Avrupa’da da epeyce önemli faiz artışları oluyor. Güney Afrika’da önümüzdeki günlerde 250 baz puan faiz artışı fiyatlanıyor. Asya’da biraz daha az olmakla bir arada Pakistan, Güney Kore ve Sri Lanka faiz artırıyor. Biz 30’a yakın gelişmekte olan ülkeyi takip ediyoruz. şimdi hepsinde faiz artışı var. Dünyanın büyük bir kısmında şimdi bütün gelişmekte olan ülkelerin birçoklarında olağan konvansiyonel para siyaseti uygulanıyor.”
“Türkiye’nin nereye gideceği sorusunun şu anda yanıtı yok”
Ülgen’in konuşmasının akabinde Dr. Ahmet Çimenoğlu, Türkiye’nin hangi ülkelerle karşılaştırılabileceği konusunu tartışmaya açtı. “Çin’in, Güney Kore’nin büyüme modelleri tartışılıyor. Dr. Murat Üçer birinci kısımda verimlilik artışından bahsetti” diyen Çimenoğlu, şu soruları yöneltti: “Bizim için karşılaştırılabilir ülkeler onlar mı? Ya da birebir periyotta olmadığımız için periyotlar içinde bir uyumsuzluk var mı? Uyguladığımız model bizim on yıllardır piyasa düzeneğine dayalı, dünyaya açık liberal piyasa iktisadı diyebileceğimiz ekonomik modelden bir sapma mı? Yoksa ufak bir yoldan ayrılma ve yeniden geri dönme halinde mi sonuçlanacak? Riskler neler ve bu program nasıl sonuçlanır?”
Türkiye’nin uyguladığı modelin riskleri bulunduğunu fakat nasıl sonuçlanacağı konusunda belirsizlik olduğunu belirterek kelamlarına başlayan Dr. Murat Üçer “Türkiye’nin nereye gideceği sorusunun şu anda yanıtı yok. Aslında ‘Faizleri düşük tutalım, parayı bollaştıralım ekonomiyi döndürelim’ biçimindeki bakış açısını yeni görmüyoruz. Bu daha evvel de uygulandı üstü örtülü halde. Burada işin risklerine bakmak gerekiyor” dedi. Türkiye’nin aldığı risklere değinen Üçer, bunların hepsinin kritik olduğunun altını çizdi. Uygulanan modele finansal sistemin nasıl reaksiyon vereceğinin fazlaca değerli olduğunu belirten Üçer şunları söylemiş oldu:
“Finansal sistemin nasıl reaksiyon vereceği akla gelen birinci soru işareti. Finansal panik olur mu? Birinci riskin bu olduğunu söyleyebiliriz. İkinci büyük risk enflasyon ve bunun kararında fakirlik ve işsizlik ihtimali. Üçüncü risk, fiyatlama sorunu. Üretim tarafında birtakım dertler yaşanması riski var. Dördüncü risk, bilanço şoku. Türkiye’de 250 milyar dolar döviz borcu bulunan bir şirketler bölümünden bahsediyoruz. Bir bilanço şoku yaşanabilir. Bunun iflaslar üzere birtakım sonuçları olabilir. Son olarak ödemeler istikrarı krizi riskinden kelam edebiliriz.”
“Bu siyasetin ne kadar mühletle devam edebileceği dış konjonktüre bağlı”
Dr. Murat Ülgen ise tıpkı soruyu dış piyasalar çerçevesinde şöyleki cevapladı:
“Bu, dış konjonktüre de epeyce bağlı. Orada da epey süratli bir değişim var. Yılın başındaki varsayımlara bakıyorum; ‘FED 2023’ün sonundan evvel faiz artırmaz’ deniyordu. Şu andaki kestirimler 2022’nin ortalarına kadar varlık alım programını sonlandırıp, faiz artışlarına başlayacağı istikametinde. Beklentilerde epey süratli bir değişim oldu. Yalnızca FED de değil, başka merkez bankalarında da emsal bir yaklaşım görüyoruz. Bu siyasetin ne kadar müddetle devam edebileceği, dış konjonktüre epey bağlı.”