Beykozlu
New member
*Mahfi Eğilmez
2022’ye girerken uzunca sayılabilecek bir geçmişte gündemden düşmüş olan enflasyonun bir daha gündeme geldiği artık açık bir halde muhakkak oldu. Enflasyon denilince fiyatlar genel seviyesinin daima artış göstermesi diye ortak bir tarif kullanıyoruz. Burada bir yanılgı yok. Buna karşılık enflasyonun kökenleri konusunda ayrım yapmayarak sırf enflasyon deyip geçtiğimizde kusur yapıyoruz. Zira enflasyon kökenlerine bakılırsa ikiye ayrılır: Talep enflasyonu ve maliyet enflasyonu. sonuçları birebir olsa da ikisinin niçinleri birbirinden epeyce farklıdır.
ABD’de global krizin ortaya çıktığı 2008 yılından itibaren ABD Merkez Bankası Fed, ekonomiyi canlandırmak için, para arzını (niceliksel genişleme ya da gevşeme) ismi altında önemli halde artırırken bir yandan da faizleri düşürdü. Bugün geldiğimiz noktada Fed faizi yüzde 0,25, bilanço büyüklüğü ise 8,8 trilyon dolar ötüründa bulunuyor (küresel krizden hemilk evvel Fed faizi yüzde 2, bilanço büyüklüğü ise 900 milyar dolar ötüründaydı.) Fed, bu para siyasetini büyüme eğilimine geri dönebilmek için yürüttü. Buradaki en kıymetli risk enflasyonun yükselmesiydi. Dolar, rezerv para olduğu için, ne kadar basılırsa basılsın pek bedel kaybetmeden dünyada talep edilmeye devam etti. Basılan bu paralar, tahvillerini Fed’e satan bankalara oradan da fonlara geçti ve bu fonlar ABD haricindeki ülkelerde yüksek getirili yatırım araçlarına yöneldi. Bu gelişimin kararı olarak da basılan bu büyük ölçüde para ABD’de değil gittiği yerlerde enflasyonist tesirler yarattı. Fed, bu paraların ABD’ye geri dönüp de enflasyonist baskı yaratmaması için faizi düşük tutmaya devam etti. Uzun devirli enflasyon amacını yüzde 2 olarak belirleyen Fed, enflasyondaki artışı başlangıçta süreksiz olarak nitelese de vakit ortasında bunun pek de süreksiz olmadığını görür görmez faiz artırımlarını gündeme getirmeye başladı. Fed’in faiz artırımını erken yapacağı yolundaki beklentilerin ağırlaşmasıyla 2021 sonunda yüzde 1,50 ötüründa olan ABD Hazine Tahvili faizi 1,75’e yükseldi. ABD’de faizlerin yükseleceği beklentisi yurtdışına yüksek getiri emeliyle gitmiş olan fonların en azından bir kısım yatırımlarını ülkeye geri getirmesinin önünü açıyor. Bu fonlar risk – getiri karşılaştırması yaparak artık daha az getiri daha az risk arayışı ortasında bir kısım yatırımlarını gittikleri yerlerden alıp ABD’ye geri gdolayıyorlar. Büyük çoğunluğu yurt dışı yatırımlara gittiği için bugüne kadar ABD’de enflasyona niye olmayan paralar, dönüşe geçince enflasyonu yükseltmeye başlıyor. ABD’de son devirde enflasyonda ortaya çıkan süratli artışın temelinde astronomik biçimde artırılmış bulunan para arzının tesirini bu dönüş niçiniyle göstermeye başlaması yatıyor. Bir diğer tabirle ABD’de enflasyonun yüzde 2’ler seviyesinden kısa müddette yüzde 7 düzebir daha tırmanmasının sebebi para arzındaki artışın ertelenmiş etkisinin ortaya çıkmasıdır. Emsal bir durum ABD ile aşağı üst tıpkı para siyasetini yürüten iki rezerv para sahibi bölgede de (Euro Bölgesi ve Birleşik Krallık’ta) görülüyor. Her ikisinde de enflasyon süratle yükseliyor.
Paranın mal ve hizmet arzından hayli olduğu yerde enflasyon olur. Günümüzde ABD, Euro Bölgesi ve Birleşik Krallık’taki durumu en âlâ özetleyen tespit budur. Biz buna talep enflasyonu diyoruz. Bu enflasyon tipinde piyasada para bol olduğu için talep, arzı aşıyor ve enflasyona yol açıyor.
Türkiye’de durum buraya kadar anlattığımızdan pek farklı bir görünüm ortasında. Türkiye’de para arzında geçmiş senelerla karşılaştırdığımızda büyüme ve enflasyon artışıyla açıklayamayacağımız bir artış görünmüyor. Buna karşılık enflasyonda astronomik diye söz edilebilecek bir artış kelam konusu. 2020 sonunda yüzde 14,6 olan enflasyon oranı 2021 sonunda yüzde 36’ya tırmanmış bulunuyor. Bugüne kadar bu enflasyon artışında talep istikametli baskı fazlaca düşüktü, asıl itici güç TL’nin dış kıymet kaybından kaynaklanıyordu. 2020 sonunda 7,44 olan USD/TL kuru 2021 sonunda 13,30’a yükselmişti. Kurda ortaya çıkan bu büyük artış evvel ithal girdi maliyetlerine oradan mamüllerin satış fiyatlarına yansıyor ve enflasyonu üst çekiyor. Bu açıdan bakıldığında Türkiye’de ortaya çıkan enflasyonun büyük ölçüde maliyet (kur) kaynaklı olduğu anlaşılıyor.
ABD, Euro Bölgesi ve Birleşik Krallık’taki talep kökenli enflasyondan farklı olarak maliyet kökenli bir enflasyonla karşı karşıya olsa da her iki durumda önleyici birinci adımın faiz artışından gelmesi gerekiyor. ABD, Euro Bölgesi ve Birleşik Krallık, merkez bankalarınca piyasaya sürülen parayı harcamaya dönüşmekten çıkarıp tasarrufa yönlendirebilmek için faizi artırmak zorundayken Türkiye de kur kaynaklı enflasyonu kontrol altına almak için faizi artırmak zorunda. Buna karşılık ABD, Euro Bölgesi ve Birleşik Krallık bugüne kadar iktisadın canlı kalabilmesi, büyüyebilmesi için faiz artırımına gitmemeye, enflasyondaki artışa göz yummaya yöneldiler. Büyük olasılıkla bunun bedelini enflasyonu epey daha uzun devirde kontrol altına alarak ödeyecekler. Türkiye, bu ülkeler içinde en ilginci. Yüksek olan faizini, enflasyon arttıkça indirerek kurdaki ve enflasyondaki yükselişin hızlanmasına yol açtı. Başlangıçta, bu kusurlu uygulamayı haklı göstermek için kurdaki yükselmenin ihracatı artırmak ve ötürüsıyla cari açığı düşürmek için şuurlu olarak hedeflendiği açıklanmış olsa da yükselişin devam etmesi karşısında telaşa kapılarak bu defa döviz satışı yoluyla kura müdahaleye başlandı.
Aslında piyasa dinamikleri, merkez bankası ne derse desin faizi aslına bakarsanız artırıyor. örneğin ABD’de Fed faizi 0,25 olsa da on yıllık tahvil faizi yüzde 1,75, Türkiye’de TCMB faizi yüzde 14 olsa da on yıllık tahvil faizi yüzde 24,5 ötüründa bulunuyor. Piyasadaki faizlerin artmasından fazlaca daha değerlisi merkez bankalarının faizi artırarak piyasaya enflasyonla gayret edeceği bildirisini vermesidir. Merkez bankası şayet enflasyonun yükselmesine rağmen faizi artırmıyorsa bu biçimde kamuoyunda, enflasyonla gayretin önemli olmadığı imajı yaratır. Ki bu, piyasadaki faizler yükselse de gereken etkiyi sağlamaz. bu biçimde hem piyasa faizleri yükselmiş birebir vakitte enflasyon denetlenememiş olur. Türkiye, bunlara ek olarak kuru denetleyebilmek için milyarlarca dolarlık rezerv harcanması yapmak zorunda kaldı. Fakat sonuç bir daha başarısızlık olarak karşımıza çıktı.
Bu yazı Mahfi Eğilmez’in şahsi blogundan alınmıştır
2022’ye girerken uzunca sayılabilecek bir geçmişte gündemden düşmüş olan enflasyonun bir daha gündeme geldiği artık açık bir halde muhakkak oldu. Enflasyon denilince fiyatlar genel seviyesinin daima artış göstermesi diye ortak bir tarif kullanıyoruz. Burada bir yanılgı yok. Buna karşılık enflasyonun kökenleri konusunda ayrım yapmayarak sırf enflasyon deyip geçtiğimizde kusur yapıyoruz. Zira enflasyon kökenlerine bakılırsa ikiye ayrılır: Talep enflasyonu ve maliyet enflasyonu. sonuçları birebir olsa da ikisinin niçinleri birbirinden epeyce farklıdır.
ABD’de global krizin ortaya çıktığı 2008 yılından itibaren ABD Merkez Bankası Fed, ekonomiyi canlandırmak için, para arzını (niceliksel genişleme ya da gevşeme) ismi altında önemli halde artırırken bir yandan da faizleri düşürdü. Bugün geldiğimiz noktada Fed faizi yüzde 0,25, bilanço büyüklüğü ise 8,8 trilyon dolar ötüründa bulunuyor (küresel krizden hemilk evvel Fed faizi yüzde 2, bilanço büyüklüğü ise 900 milyar dolar ötüründaydı.) Fed, bu para siyasetini büyüme eğilimine geri dönebilmek için yürüttü. Buradaki en kıymetli risk enflasyonun yükselmesiydi. Dolar, rezerv para olduğu için, ne kadar basılırsa basılsın pek bedel kaybetmeden dünyada talep edilmeye devam etti. Basılan bu paralar, tahvillerini Fed’e satan bankalara oradan da fonlara geçti ve bu fonlar ABD haricindeki ülkelerde yüksek getirili yatırım araçlarına yöneldi. Bu gelişimin kararı olarak da basılan bu büyük ölçüde para ABD’de değil gittiği yerlerde enflasyonist tesirler yarattı. Fed, bu paraların ABD’ye geri dönüp de enflasyonist baskı yaratmaması için faizi düşük tutmaya devam etti. Uzun devirli enflasyon amacını yüzde 2 olarak belirleyen Fed, enflasyondaki artışı başlangıçta süreksiz olarak nitelese de vakit ortasında bunun pek de süreksiz olmadığını görür görmez faiz artırımlarını gündeme getirmeye başladı. Fed’in faiz artırımını erken yapacağı yolundaki beklentilerin ağırlaşmasıyla 2021 sonunda yüzde 1,50 ötüründa olan ABD Hazine Tahvili faizi 1,75’e yükseldi. ABD’de faizlerin yükseleceği beklentisi yurtdışına yüksek getiri emeliyle gitmiş olan fonların en azından bir kısım yatırımlarını ülkeye geri getirmesinin önünü açıyor. Bu fonlar risk – getiri karşılaştırması yaparak artık daha az getiri daha az risk arayışı ortasında bir kısım yatırımlarını gittikleri yerlerden alıp ABD’ye geri gdolayıyorlar. Büyük çoğunluğu yurt dışı yatırımlara gittiği için bugüne kadar ABD’de enflasyona niye olmayan paralar, dönüşe geçince enflasyonu yükseltmeye başlıyor. ABD’de son devirde enflasyonda ortaya çıkan süratli artışın temelinde astronomik biçimde artırılmış bulunan para arzının tesirini bu dönüş niçiniyle göstermeye başlaması yatıyor. Bir diğer tabirle ABD’de enflasyonun yüzde 2’ler seviyesinden kısa müddette yüzde 7 düzebir daha tırmanmasının sebebi para arzındaki artışın ertelenmiş etkisinin ortaya çıkmasıdır. Emsal bir durum ABD ile aşağı üst tıpkı para siyasetini yürüten iki rezerv para sahibi bölgede de (Euro Bölgesi ve Birleşik Krallık’ta) görülüyor. Her ikisinde de enflasyon süratle yükseliyor.
Paranın mal ve hizmet arzından hayli olduğu yerde enflasyon olur. Günümüzde ABD, Euro Bölgesi ve Birleşik Krallık’taki durumu en âlâ özetleyen tespit budur. Biz buna talep enflasyonu diyoruz. Bu enflasyon tipinde piyasada para bol olduğu için talep, arzı aşıyor ve enflasyona yol açıyor.
Türkiye’de durum buraya kadar anlattığımızdan pek farklı bir görünüm ortasında. Türkiye’de para arzında geçmiş senelerla karşılaştırdığımızda büyüme ve enflasyon artışıyla açıklayamayacağımız bir artış görünmüyor. Buna karşılık enflasyonda astronomik diye söz edilebilecek bir artış kelam konusu. 2020 sonunda yüzde 14,6 olan enflasyon oranı 2021 sonunda yüzde 36’ya tırmanmış bulunuyor. Bugüne kadar bu enflasyon artışında talep istikametli baskı fazlaca düşüktü, asıl itici güç TL’nin dış kıymet kaybından kaynaklanıyordu. 2020 sonunda 7,44 olan USD/TL kuru 2021 sonunda 13,30’a yükselmişti. Kurda ortaya çıkan bu büyük artış evvel ithal girdi maliyetlerine oradan mamüllerin satış fiyatlarına yansıyor ve enflasyonu üst çekiyor. Bu açıdan bakıldığında Türkiye’de ortaya çıkan enflasyonun büyük ölçüde maliyet (kur) kaynaklı olduğu anlaşılıyor.
ABD, Euro Bölgesi ve Birleşik Krallık’taki talep kökenli enflasyondan farklı olarak maliyet kökenli bir enflasyonla karşı karşıya olsa da her iki durumda önleyici birinci adımın faiz artışından gelmesi gerekiyor. ABD, Euro Bölgesi ve Birleşik Krallık, merkez bankalarınca piyasaya sürülen parayı harcamaya dönüşmekten çıkarıp tasarrufa yönlendirebilmek için faizi artırmak zorundayken Türkiye de kur kaynaklı enflasyonu kontrol altına almak için faizi artırmak zorunda. Buna karşılık ABD, Euro Bölgesi ve Birleşik Krallık bugüne kadar iktisadın canlı kalabilmesi, büyüyebilmesi için faiz artırımına gitmemeye, enflasyondaki artışa göz yummaya yöneldiler. Büyük olasılıkla bunun bedelini enflasyonu epey daha uzun devirde kontrol altına alarak ödeyecekler. Türkiye, bu ülkeler içinde en ilginci. Yüksek olan faizini, enflasyon arttıkça indirerek kurdaki ve enflasyondaki yükselişin hızlanmasına yol açtı. Başlangıçta, bu kusurlu uygulamayı haklı göstermek için kurdaki yükselmenin ihracatı artırmak ve ötürüsıyla cari açığı düşürmek için şuurlu olarak hedeflendiği açıklanmış olsa da yükselişin devam etmesi karşısında telaşa kapılarak bu defa döviz satışı yoluyla kura müdahaleye başlandı.
Aslında piyasa dinamikleri, merkez bankası ne derse desin faizi aslına bakarsanız artırıyor. örneğin ABD’de Fed faizi 0,25 olsa da on yıllık tahvil faizi yüzde 1,75, Türkiye’de TCMB faizi yüzde 14 olsa da on yıllık tahvil faizi yüzde 24,5 ötüründa bulunuyor. Piyasadaki faizlerin artmasından fazlaca daha değerlisi merkez bankalarının faizi artırarak piyasaya enflasyonla gayret edeceği bildirisini vermesidir. Merkez bankası şayet enflasyonun yükselmesine rağmen faizi artırmıyorsa bu biçimde kamuoyunda, enflasyonla gayretin önemli olmadığı imajı yaratır. Ki bu, piyasadaki faizler yükselse de gereken etkiyi sağlamaz. bu biçimde hem piyasa faizleri yükselmiş birebir vakitte enflasyon denetlenememiş olur. Türkiye, bunlara ek olarak kuru denetleyebilmek için milyarlarca dolarlık rezerv harcanması yapmak zorunda kaldı. Fakat sonuç bir daha başarısızlık olarak karşımıza çıktı.
Bu yazı Mahfi Eğilmez’in şahsi blogundan alınmıştır