Beykozlu
New member
*Mahfi Eğilmez
Globalleşme öncesinde dünyada, sermaye hareketlerinin özgür olmadığı yani isteyenin istediği üzere döviz alamadığı, döviz hesabı açamadığı, sıklıkla ya sabit kur ya da müdahaleli değişken kur rejiminin geçerli olduğu bir sistem hakimdi. Globalleşmeyle birlikte yaygınlaşan dalgalı kur rejimiyle bir arada sermaye hareketleri dünyaya hâkim oldu. Bu sistem döviz kurlarının piyasadaki arz ve talebe nazaran belirlendiği dalgalı kur rejimiyle destekleniyordu. Konvertibilite, artık eski rejimde olduğu üzere paranın altına dönüşümü manasına gelmiyor, isteyenin o gün piyasa kuruyla parasını istediği dövize çevirebileceği bir manaya bürünmüş oluyordu.
Bu yeni sisteme öteki ülkelerle birlikte Türkiye de büyük bir hevesle girdi, sermaye hareketlerini özgürleştirirken faizlerin ve kurların belirlenmesini piyasaya bıraktı. bu biçimdece dalgalı kur rejimine geçmiş oldu. Piyasa her şeyi düzenleyecek, ülkeyi yönetenler rahat edecekti. Bu sistemin işleyiş sistemi imkânsız üçlü ismi verilen kuralda özetleniyordu: Şayet sermaye hareketleri özgürse yani beşerler mahallî paralarını diledikleri üzere o anda geçerli kurdan yabancı paraya çevirebiliyor, bankalarda yabancı para üzerinden mevduat açabiliyorlarsa faiz ve kur bir arada denetim edilemez. Şayet ikisi birden denetlenmek isteniyorsa bu biçimde sermaye hareketlerini hür bırakmaktan vazgeçilmesi gerekir. Sermaye hareketlerinin hür kalması isteniyorsa bu biçimde da iki seçenekten birisi geçerli olur: Ya faizi ve kuru denetlemekten vazgeçilecek ve ikisini de arz ve talebin belirlemesine imkân verilecek ya da bunlardan birisi kontrol altında tutulmak isteniyorsa oburunun hür hareketine müsaade verilecek. İkisi birden denetlenmeye çalışılırsa döviz talebinin önüne geçilemez, rezervler tükenmeye başlar, bunun kararı olarak riskler yükselir (CDS primi artar), ülkeye direkt yabancı sermaye girişi düşmeye başlar, borç verenler artan risklerle paralel olarak talep ettikleri faizleri yükseltirler. bir süre daha sonra düzenek tıkanır ve sisteme ziyan verir.
Sermaye hareketlerinin özgür olduğu Türkiye’de iktidarın, bir yandan faizleri bir yandan da kurları denetlemeye çalıştığı öne sürülüyor. Bunun doğruluk derecesini incelemeye çalışalım. Bu çerçevede üç temel sorunun cevabını vermeye çalışacağız: (1) Türkiye’de sermaye hareketleri özgür mi? Mevcut uygulama çerçevesinde isteyen herkes parasıyla istediği dövizi satın alabildiğine, bankada döviz tevdiat hesabı açtırabildiğine nazaran sermaye hareketleri özgürlüğü geçerli demektir. (2) Faizler serbestçe belirlenebiliyor mu? Yakın vakit içindera kadar faizler serbestçe belirlenebiliyordu. Merkez Bankası, bankalara açtığı kredinin faiziyle oynayarak kısa vadeli faizlere istikamet verse de bu uygulama sistemin özünü bozmuyordu. aslına bakarsan bütün dünyadaki uygulama da bu istikametteydi. Ne var ki son periyotta Merkez Bankası siyaset faizini enflasyonun altında belirlemeye (negatif gerçek faiz) başlayınca bankalar da mevduata verilen faizi düşürmeye başladılar. Öte yandan bankalara birtakım telkinler yapılarak faizlere dolaylı yollardan müdahale edildiği de bilinen bir gerçek. Kur muhafazalı mevduat sistemi olarak isimlendirilen son düzenlemeyle bankaların mevduat faizlerine alt ve üst limitler konması faizlere müdahale edildiğini açıkça ortaya koyuyor. (3) Kurlar serbestçe belirleniyor mu? Birkaç yıldır TL’nin yabancı paralara karşı süratle kıymet kaybetmesi niçiniyle kura müdahale ediliyor. Bu müdahale son devirde düzgünce artmaya başladı. Müdahale piyasaya hem Merkez Bankası birebir vakitte kamu bankaları aracılıyla döviz satılarak yapılıyor.
Durum tespiti bize Türkiye’nin imkânsız üçlü kuralını görünürde ihlal ettiğini gösteriyor. Nitekim o denli mi? İmgeyle gerçek birbirine uyuyor mu? Bu soruyu yanıtlamak için kur ve faize bir kere daha yakından bakalım. Kura müdahale edildiğini Merkez Bankası açıklamalarından ve hangi ölçülerde müdahale edildiğini de rezervlerdeki erimeden nazaranbiliyoruz. Bu müdahale başarılı olabiliyor mu? Kısa periyodik düşüşler gerçekleştirilse de şimdilik kesin bir muvaffakiyet elde edilmiş görünmüyor. Müdahale bırakıldığında kur bir daha yükselişe geçiyor. Kura müdahale olsa bile görünürde TL yabancı paralara karşı içerideki paha kaybından (enflasyon) daha fazla kıymet kaybediyor. Bu durumda kura müdahale, imkânsız üçlü kuralını bozacak kadar kuvvetli değil dememiz mümkün. Faiz problemi biraz daha karışık görünse de kurun durumundan pek de farklı değil. Merkez Bankası bankalara verdiği borcun faizini düşürünce, bankalar birinci günlerde mevduat sahiplerine verdiği faizi düşürse de daha sonradan yükseltiyor. Bir orta yüzde 14 – 15’lere kadar düşen mevduat faizleri bir daha yüzde 20’lere yükseldi. Kredi faizleri ise düşmüyor: Şimdilerde yüzde 30’lar ötüründa dolaşıyor. Birebir gelişme Devlet Tahvili faizlerinde de geçerli. 2 yıllık tahvilin faizi yüzde 23’e yakın, 5 yıllık tahvil faizi de yüzde 25’i zorluyor.
Gerek kura gerekse faize yapılan müdahaleler imkânsız üçlü kuralının çizdiği çerçeveyi bozacak kadar kuvvetli ya da sonuç alıcı olmadığı için sistem, aksasa da çalışmaya devam edebiliyor.
Bu yazı Mahfi Eğilmez’in şahsi blogundan alınmıştır
Globalleşme öncesinde dünyada, sermaye hareketlerinin özgür olmadığı yani isteyenin istediği üzere döviz alamadığı, döviz hesabı açamadığı, sıklıkla ya sabit kur ya da müdahaleli değişken kur rejiminin geçerli olduğu bir sistem hakimdi. Globalleşmeyle birlikte yaygınlaşan dalgalı kur rejimiyle bir arada sermaye hareketleri dünyaya hâkim oldu. Bu sistem döviz kurlarının piyasadaki arz ve talebe nazaran belirlendiği dalgalı kur rejimiyle destekleniyordu. Konvertibilite, artık eski rejimde olduğu üzere paranın altına dönüşümü manasına gelmiyor, isteyenin o gün piyasa kuruyla parasını istediği dövize çevirebileceği bir manaya bürünmüş oluyordu.
Bu yeni sisteme öteki ülkelerle birlikte Türkiye de büyük bir hevesle girdi, sermaye hareketlerini özgürleştirirken faizlerin ve kurların belirlenmesini piyasaya bıraktı. bu biçimdece dalgalı kur rejimine geçmiş oldu. Piyasa her şeyi düzenleyecek, ülkeyi yönetenler rahat edecekti. Bu sistemin işleyiş sistemi imkânsız üçlü ismi verilen kuralda özetleniyordu: Şayet sermaye hareketleri özgürse yani beşerler mahallî paralarını diledikleri üzere o anda geçerli kurdan yabancı paraya çevirebiliyor, bankalarda yabancı para üzerinden mevduat açabiliyorlarsa faiz ve kur bir arada denetim edilemez. Şayet ikisi birden denetlenmek isteniyorsa bu biçimde sermaye hareketlerini hür bırakmaktan vazgeçilmesi gerekir. Sermaye hareketlerinin hür kalması isteniyorsa bu biçimde da iki seçenekten birisi geçerli olur: Ya faizi ve kuru denetlemekten vazgeçilecek ve ikisini de arz ve talebin belirlemesine imkân verilecek ya da bunlardan birisi kontrol altında tutulmak isteniyorsa oburunun hür hareketine müsaade verilecek. İkisi birden denetlenmeye çalışılırsa döviz talebinin önüne geçilemez, rezervler tükenmeye başlar, bunun kararı olarak riskler yükselir (CDS primi artar), ülkeye direkt yabancı sermaye girişi düşmeye başlar, borç verenler artan risklerle paralel olarak talep ettikleri faizleri yükseltirler. bir süre daha sonra düzenek tıkanır ve sisteme ziyan verir.
Sermaye hareketlerinin özgür olduğu Türkiye’de iktidarın, bir yandan faizleri bir yandan da kurları denetlemeye çalıştığı öne sürülüyor. Bunun doğruluk derecesini incelemeye çalışalım. Bu çerçevede üç temel sorunun cevabını vermeye çalışacağız: (1) Türkiye’de sermaye hareketleri özgür mi? Mevcut uygulama çerçevesinde isteyen herkes parasıyla istediği dövizi satın alabildiğine, bankada döviz tevdiat hesabı açtırabildiğine nazaran sermaye hareketleri özgürlüğü geçerli demektir. (2) Faizler serbestçe belirlenebiliyor mu? Yakın vakit içindera kadar faizler serbestçe belirlenebiliyordu. Merkez Bankası, bankalara açtığı kredinin faiziyle oynayarak kısa vadeli faizlere istikamet verse de bu uygulama sistemin özünü bozmuyordu. aslına bakarsan bütün dünyadaki uygulama da bu istikametteydi. Ne var ki son periyotta Merkez Bankası siyaset faizini enflasyonun altında belirlemeye (negatif gerçek faiz) başlayınca bankalar da mevduata verilen faizi düşürmeye başladılar. Öte yandan bankalara birtakım telkinler yapılarak faizlere dolaylı yollardan müdahale edildiği de bilinen bir gerçek. Kur muhafazalı mevduat sistemi olarak isimlendirilen son düzenlemeyle bankaların mevduat faizlerine alt ve üst limitler konması faizlere müdahale edildiğini açıkça ortaya koyuyor. (3) Kurlar serbestçe belirleniyor mu? Birkaç yıldır TL’nin yabancı paralara karşı süratle kıymet kaybetmesi niçiniyle kura müdahale ediliyor. Bu müdahale son devirde düzgünce artmaya başladı. Müdahale piyasaya hem Merkez Bankası birebir vakitte kamu bankaları aracılıyla döviz satılarak yapılıyor.
Durum tespiti bize Türkiye’nin imkânsız üçlü kuralını görünürde ihlal ettiğini gösteriyor. Nitekim o denli mi? İmgeyle gerçek birbirine uyuyor mu? Bu soruyu yanıtlamak için kur ve faize bir kere daha yakından bakalım. Kura müdahale edildiğini Merkez Bankası açıklamalarından ve hangi ölçülerde müdahale edildiğini de rezervlerdeki erimeden nazaranbiliyoruz. Bu müdahale başarılı olabiliyor mu? Kısa periyodik düşüşler gerçekleştirilse de şimdilik kesin bir muvaffakiyet elde edilmiş görünmüyor. Müdahale bırakıldığında kur bir daha yükselişe geçiyor. Kura müdahale olsa bile görünürde TL yabancı paralara karşı içerideki paha kaybından (enflasyon) daha fazla kıymet kaybediyor. Bu durumda kura müdahale, imkânsız üçlü kuralını bozacak kadar kuvvetli değil dememiz mümkün. Faiz problemi biraz daha karışık görünse de kurun durumundan pek de farklı değil. Merkez Bankası bankalara verdiği borcun faizini düşürünce, bankalar birinci günlerde mevduat sahiplerine verdiği faizi düşürse de daha sonradan yükseltiyor. Bir orta yüzde 14 – 15’lere kadar düşen mevduat faizleri bir daha yüzde 20’lere yükseldi. Kredi faizleri ise düşmüyor: Şimdilerde yüzde 30’lar ötüründa dolaşıyor. Birebir gelişme Devlet Tahvili faizlerinde de geçerli. 2 yıllık tahvilin faizi yüzde 23’e yakın, 5 yıllık tahvil faizi de yüzde 25’i zorluyor.
Gerek kura gerekse faize yapılan müdahaleler imkânsız üçlü kuralının çizdiği çerçeveyi bozacak kadar kuvvetli ya da sonuç alıcı olmadığı için sistem, aksasa da çalışmaya devam edebiliyor.
Bu yazı Mahfi Eğilmez’in şahsi blogundan alınmıştır