Beykozlu
New member
*Dr. Mahfi Eğilmez
Diplomasi tarihimize ‘On Büyükelçi Olayı’ olarak geçmiş bulunan sorunun diplomasi ve siyaset istikameti gereğince ele alındı, tartışıldı, yazıldı, çizildi. Bazıları gelinen kademenin bir fiyasko olduğunu, bazıları de bir diplomatik muvaffakiyet olduğunu vurguladı. Benim değinmek istediğim sıkıntı bu diplomatik krizin iktisatta yarattığı tesirler. Zira bu husus uzun müddettir lisana getirdiğim ‘ekonomide toparlanma sağlamak için evvel riskleri azaltmak gerekir, riskleri artırırsak iktisat daha da bozulur’ halinde formüle edilebilecek olan tezimin doğruluğunun en açık örneklerinden birisini oluşturuyor.
Evvel olayların gelişmenini kronolojik olarak ele alalım:
18 Ekim 2021 günü on ülkenin (Kanada, Fransa, Finlandiya, Danimarka, Almanya, Hollanda, Yeni Zelanda, Norveç, İsveç ve Amerika Birleşik Devletleri) Ankara’daki Büyükelçileri ortak bir açıklama yaptılar. Büyükelçiler açıklamalarında özetle: ‘Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin (AİHM) bu konudaki kararları doğrultusunda Osman Kavala’nın derhal hür bırakılmasının sağlanması için Türkiye’ye davette bulunuyoruz’ sözlerine yer verdiler. Bu ortak açıklamadan daha sonra Cumhurbaşkanı Erdoğan 23 Ekim günü yaptığı bir konuşmada: “Gerekli talimatı ben de Dışişleri Bakanımıza verdim. Ne yapması gerektiğini söylemiş oldum. ‘Bu 10 tane büyükelçinin bir an evvel istenmeyen adam ilan edilmelerini çabucak halledeceksiniz’ dedim. Bunlar Türkiye’yi tanıyacaklar. Türkiye’yi bilmedikleri, anlamadıkları gün burayı terk edecekler.” Diplomatik teşebbüsler daha sonrasında on Büyükelçi bu kere yeni bir açıklama yaparak Viyana Konvansiyonu’nun 41’inci hususuna riayet etmeye devam edeceklerini deklare ettilar ve bu açıklama Türkiye tarafınca tatmin edici bulununca kriz şimdilik çözülmüş oldu. Buna rağmen başta ABD olmak üzere bu devletler Türkiye’nin AİHM kararlarına uygun davranmasını istemeye devam edeceklerini de deklare ettilar. Bir öteki tabirle kriz şimdilik çözülmüş üzere görünse de Türkiye bu mevzuda AİHM sonucunı uygulamadığı sürece bir daha ortaya çıkma potansiyeli taşımaya devam ediyor.
Artık yaklaşık bir hafta süren bu diplomatik krizin iktisatta yarattığı sonuçlara bakalım. Evvel USD/TL kurunun bu bir haftadaki gelişmenini ele alalım (Kaynak: https://www.bloomberght.com/doviz/dolar)
18 Ekim akşamı USD/TL kuru 9,31 seviyesinde kapanmıştı. On Büyükelçinin açıklaması öteden beri Avrupa ülkelerinden gelen açıklamalar paralelinde olduğu için birinci anda kuru biraz üst taraflı etkilese de Türkiye’den bir cevap gelmemesi kararı kur geri gitmiş hatta 18 Ekim kurunun da altına düşmüştü. Cumhurbaşkanının on büyükelçinin ‘persona non grata’ (istenmeyen adam) ilan edilmesine ait talimatıyla bir arada kur üst fırlamış ve 9,80 düzebir daha kadar yükselmişti. Akabinde büyükelçilerin yeni açıklaması ve Türkiye’nin de bu açıklamayı kabul etmesiyle bir arada kur gerilemeye başladı. Bugün geldiğimiz etapta USD/TL kuru 9,50 ötüründa seyrediyor. On Büyükelçi olayının başladığı 18 Ekim günü Dolar Endeksi (DXY) 93,88 idi, bugün 93,82. ötürüsıyla USD/TL kurunun yükselmesinde Dolar tarafınca gelen bir baskı kelam konusu değil, tam aksine Dolarda yavaşça de olsa bir gerileme var. Bu son yükselmenin tek sebebi On Büyükelçi hadisesinin yol açtığı kriz.
Türkiye bu tıp krizlere alışık bir ülke, çoğunlukla gibisi krizler yaşanıyor. Toplum, ‘kanıksanmış yanlış kararlar’ çerçevesinde bunu bir süre daha sonra sindirip ‘aldırmazlık zırhını’ kuşanarak yoluna devam ediyor. kimi vakit kriz büsbütün çözülüyor, kimi vakit bir biçimde erteleniyor, kimi vakit de öteki bir tesirler ortaya çıkıyor ve krizin tesirini siliyor. Örneğin Doların paha kaybetmesi kelam konusu olursa bu krizin tesiri bir süre daha sonra kaybolur. Ne var ki ne biçimde atlatılırsa atlatılsın yaşanan krizlerin tesiri büsbütün yok olmuyor, bir kalıntısı (risk kalıntısı) kalıyor. Üstteki grafik bize bunu açık halde gösteriyor. Bu kur artışının iktisada tesirleri ne olmuştur? En açık etkiyi bu bir haftada akaryakıta gelen toplam 72 kuruşluk iki artırımda görmek mümkündür. Akaryakıt artırımı taşımayı ve ulaştırmayı etkilediği için her şeyi etkiliyor kuşkusuz. Bu tesirler enflasyonu da artırıcı tesirler yaratacak. Bugün akaryakıt artırımının 25 kuruşluk kısmı geri alınacağı belirtildi. Bu durumda akaryakıt meblağlarında 47 kuruşluk artış kalıyor. İşte kelamını ettiğim ‘risk kalıntısı’ bu olayda bu türlü ortaya çıkmış oluyor. Bir krizin etkisinin büsbütün yok olması için toplumun misal olayların tekrar yaşanmayacağına inanması gerekiyor.
Bu tıp risklerden uzak durmak her vakit mümkün olmayabilir. kimi vakit ne kadar kaçınsanız da risk gelir sizi bulur. O durumda yapacak pek bir şey yoktur. Burada yapılacak şey gereksiz riskler yaratacak ortamdan kaçınmaktır. Üyesi olduğumuz Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin sonucunı uygulasaydık On Büyükelçi krizi olmayacak, kur bu biçimde yükselmeyecek, akaryakıta de artırım yapılması gerekmeyecekti. Aslında bu karar daha evvel uygulanmış olsaydı aslına bakarsan kur epey daha düşük seviyede seyredecekti.
Ekonomiyi düzlüğe çıkarmak o denli sanıldığı üzere kolay bir iş değil. Buna karşılık bu işe nereden başlanacağı fazlaca net bir halde aşikâr: Riskleri düşürmekle işe başlamak gerekiyor. Bu tıp riskleri düşüremediğimiz sürece faizi yükselterek ya da düşürerek elde edeceğimiz düzeltmeler daima süreksiz kalmaya mahkûm olacaktır.
Bu yazı Mahfi Eğilmez’in şahsi blogundan alınmıştır.
Diplomasi tarihimize ‘On Büyükelçi Olayı’ olarak geçmiş bulunan sorunun diplomasi ve siyaset istikameti gereğince ele alındı, tartışıldı, yazıldı, çizildi. Bazıları gelinen kademenin bir fiyasko olduğunu, bazıları de bir diplomatik muvaffakiyet olduğunu vurguladı. Benim değinmek istediğim sıkıntı bu diplomatik krizin iktisatta yarattığı tesirler. Zira bu husus uzun müddettir lisana getirdiğim ‘ekonomide toparlanma sağlamak için evvel riskleri azaltmak gerekir, riskleri artırırsak iktisat daha da bozulur’ halinde formüle edilebilecek olan tezimin doğruluğunun en açık örneklerinden birisini oluşturuyor.
Evvel olayların gelişmenini kronolojik olarak ele alalım:
18 Ekim 2021 günü on ülkenin (Kanada, Fransa, Finlandiya, Danimarka, Almanya, Hollanda, Yeni Zelanda, Norveç, İsveç ve Amerika Birleşik Devletleri) Ankara’daki Büyükelçileri ortak bir açıklama yaptılar. Büyükelçiler açıklamalarında özetle: ‘Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin (AİHM) bu konudaki kararları doğrultusunda Osman Kavala’nın derhal hür bırakılmasının sağlanması için Türkiye’ye davette bulunuyoruz’ sözlerine yer verdiler. Bu ortak açıklamadan daha sonra Cumhurbaşkanı Erdoğan 23 Ekim günü yaptığı bir konuşmada: “Gerekli talimatı ben de Dışişleri Bakanımıza verdim. Ne yapması gerektiğini söylemiş oldum. ‘Bu 10 tane büyükelçinin bir an evvel istenmeyen adam ilan edilmelerini çabucak halledeceksiniz’ dedim. Bunlar Türkiye’yi tanıyacaklar. Türkiye’yi bilmedikleri, anlamadıkları gün burayı terk edecekler.” Diplomatik teşebbüsler daha sonrasında on Büyükelçi bu kere yeni bir açıklama yaparak Viyana Konvansiyonu’nun 41’inci hususuna riayet etmeye devam edeceklerini deklare ettilar ve bu açıklama Türkiye tarafınca tatmin edici bulununca kriz şimdilik çözülmüş oldu. Buna rağmen başta ABD olmak üzere bu devletler Türkiye’nin AİHM kararlarına uygun davranmasını istemeye devam edeceklerini de deklare ettilar. Bir öteki tabirle kriz şimdilik çözülmüş üzere görünse de Türkiye bu mevzuda AİHM sonucunı uygulamadığı sürece bir daha ortaya çıkma potansiyeli taşımaya devam ediyor.
Artık yaklaşık bir hafta süren bu diplomatik krizin iktisatta yarattığı sonuçlara bakalım. Evvel USD/TL kurunun bu bir haftadaki gelişmenini ele alalım (Kaynak: https://www.bloomberght.com/doviz/dolar)
18 Ekim akşamı USD/TL kuru 9,31 seviyesinde kapanmıştı. On Büyükelçinin açıklaması öteden beri Avrupa ülkelerinden gelen açıklamalar paralelinde olduğu için birinci anda kuru biraz üst taraflı etkilese de Türkiye’den bir cevap gelmemesi kararı kur geri gitmiş hatta 18 Ekim kurunun da altına düşmüştü. Cumhurbaşkanının on büyükelçinin ‘persona non grata’ (istenmeyen adam) ilan edilmesine ait talimatıyla bir arada kur üst fırlamış ve 9,80 düzebir daha kadar yükselmişti. Akabinde büyükelçilerin yeni açıklaması ve Türkiye’nin de bu açıklamayı kabul etmesiyle bir arada kur gerilemeye başladı. Bugün geldiğimiz etapta USD/TL kuru 9,50 ötüründa seyrediyor. On Büyükelçi olayının başladığı 18 Ekim günü Dolar Endeksi (DXY) 93,88 idi, bugün 93,82. ötürüsıyla USD/TL kurunun yükselmesinde Dolar tarafınca gelen bir baskı kelam konusu değil, tam aksine Dolarda yavaşça de olsa bir gerileme var. Bu son yükselmenin tek sebebi On Büyükelçi hadisesinin yol açtığı kriz.
Türkiye bu tıp krizlere alışık bir ülke, çoğunlukla gibisi krizler yaşanıyor. Toplum, ‘kanıksanmış yanlış kararlar’ çerçevesinde bunu bir süre daha sonra sindirip ‘aldırmazlık zırhını’ kuşanarak yoluna devam ediyor. kimi vakit kriz büsbütün çözülüyor, kimi vakit bir biçimde erteleniyor, kimi vakit de öteki bir tesirler ortaya çıkıyor ve krizin tesirini siliyor. Örneğin Doların paha kaybetmesi kelam konusu olursa bu krizin tesiri bir süre daha sonra kaybolur. Ne var ki ne biçimde atlatılırsa atlatılsın yaşanan krizlerin tesiri büsbütün yok olmuyor, bir kalıntısı (risk kalıntısı) kalıyor. Üstteki grafik bize bunu açık halde gösteriyor. Bu kur artışının iktisada tesirleri ne olmuştur? En açık etkiyi bu bir haftada akaryakıta gelen toplam 72 kuruşluk iki artırımda görmek mümkündür. Akaryakıt artırımı taşımayı ve ulaştırmayı etkilediği için her şeyi etkiliyor kuşkusuz. Bu tesirler enflasyonu da artırıcı tesirler yaratacak. Bugün akaryakıt artırımının 25 kuruşluk kısmı geri alınacağı belirtildi. Bu durumda akaryakıt meblağlarında 47 kuruşluk artış kalıyor. İşte kelamını ettiğim ‘risk kalıntısı’ bu olayda bu türlü ortaya çıkmış oluyor. Bir krizin etkisinin büsbütün yok olması için toplumun misal olayların tekrar yaşanmayacağına inanması gerekiyor.
Bu tıp risklerden uzak durmak her vakit mümkün olmayabilir. kimi vakit ne kadar kaçınsanız da risk gelir sizi bulur. O durumda yapacak pek bir şey yoktur. Burada yapılacak şey gereksiz riskler yaratacak ortamdan kaçınmaktır. Üyesi olduğumuz Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin sonucunı uygulasaydık On Büyükelçi krizi olmayacak, kur bu biçimde yükselmeyecek, akaryakıta de artırım yapılması gerekmeyecekti. Aslında bu karar daha evvel uygulanmış olsaydı aslına bakarsan kur epey daha düşük seviyede seyredecekti.
Ekonomiyi düzlüğe çıkarmak o denli sanıldığı üzere kolay bir iş değil. Buna karşılık bu işe nereden başlanacağı fazlaca net bir halde aşikâr: Riskleri düşürmekle işe başlamak gerekiyor. Bu tıp riskleri düşüremediğimiz sürece faizi yükselterek ya da düşürerek elde edeceğimiz düzeltmeler daima süreksiz kalmaya mahkûm olacaktır.
Bu yazı Mahfi Eğilmez’in şahsi blogundan alınmıştır.