Beykozlu
New member
*Mahfi Eğilmez
Para Teorisinin Özü
Son derecede karmaşık denklemlerle tabir edilen para teorisinin özü aslında sıradan bir eşitliğe dayanır. Irving Fisher tarafınca formüle edilmiş bu sıradan eşitlik şöyleki söz edilir:
MV = PQ Bu eşitlikte M: Para arzını yani bir tarihte piyasada bulunan para ölçüsünü (para stokunu) gösterir. Burada para ile kastettiğimiz sadece nakit para (banknot ve madeni para) değil beraberinde mevduatlardır. Buna geniş para arzı diyoruz ve M2 ismi altında şu biçimde tanımlıyoruz:
M2 = Dolanımdaki Para + Vadesiz TL ve YP Mevduat + Vadeli TL ve YP Mevduat
Bu denklemde yer alan dolanımdaki para da şöyle hesaplanıyor:
Dolanımdaki Para = (Dolaşıma Çıkan Banknot + Deverana Çıkan Madeni Para) – (Banka Kasalarındaki Banknot + Banka Kasalarındaki Madeni Para)
MV = PQ eşitliğindeki öteki harflerin manalarını da açıklayalım:
V: Paranın sirkülasyon suratı yani her bir para ünitesinin makul bir periyot (mesela bir yıl) ortasındaki el değiştirme sayısı
P: Fiyatlar genel seviyesi (GSYH zımni deflatörüne denk gelen endeks sayısı)[ii]
Q: Makul bir devirde (örneğin bir yıl arasında) iktisatta üretilen bütün son mal ve hizmetlerin ölçüsü.
Cari fiyatlarla GSYH’yi; belli bir periyotta (üç ay ya da bir yıl) bir ülke ortasında üretilen sonuncu mal ve hizmetlerin piyasa fiyatı cinsinden toplam bedeli diye tanımlıyoruz[iii]. Buna göre eşitliğin sağ tarafı yani PQ, GSYH’ye eşit demektir. Bunu şöyleki gösterebiliriz:
GSYH = PQ = (Pa x Qa) + (Pb x Qb) + (Pc x Qc) +…+ (Pn x Qn)
Yani her bir sonuncu mal ya da hizmetin üretim ölçüsü ile piyasa fiyatını çarpıyor ve kararı toplamaya ekliyoruz. bu biçimdece iktisattaki bütün kesin mal ve hizmetlerin piyasa fiyatlarıyla üretim ölçülerini çarpıp toplayarak GSYH’ye ulaşıyoruz.
Artık bu eşitlikteki harflerin yerlerine Türkiye’nin 2020 sonundaki datalarını koyalım (sayılar milyar TL olarak okunmalı):
Deverana çıkan banknot + madeni para = 192
Banka kasalarındaki banknot ve madeni para = 17
Sirkülasyondaki Para = (192 – 17) = 175
Vadesiz Mevduat (TL + YP) = 1.044
Vadeli Mevduat (TL + YP) = 2.106
M2 = 175 + 1.044 + 2.106 = 3.325
V = ?
P = 0,148 (2020 yılı GSYH zımni deflatörü)
Q = 4.398
Bu pahaları eşitlikte yerine koyalım:
MV = PQ
3.325 x V = 1,148 x 4.398
Buradan V’yi bulalım[iv]:
V = 5.048 / 3.325 = 1,5182
MV = PQ
3.325 x 1,5182 = 1,148 x 4.398
MV = PQ eşitliğindeki en kritik değişken M’dir. Zira M, üstte M2’nin tarifinde gösterdiğimiz üzere sadece dolanımdaki paradan ibaret değildir. Şayet o denli olsaydı Türkiye’de 2020 sonunda M2 para arzı 175 milyar TL olurdu. halbuki o tarihte M2; 3.325 milyon TL’dir. Yani piyasaya sürülen paranın 16 kat fazlası. Bunun ortasında bankaların yarattığı kaydi paraların[v] mevduata dönüşmüş olanlarının kur arttıkça yükselen TL karşılıkları, yurt haricinden sağlanan krediler, Merkez Bankasından alınan ısa vadeli borçlar da var.
Türkiye üzere dual (ikili) para rejiminde olan ülkeler için M2’nin kritikliği daha da ön plana çıkar. Zira üstte verdiğimiz M2 tarifine dikkat ettiğimizde M’yi sırf bizim piyasaya sürdüğümüz ve bankaların yarattığı kaydi paralar belirlemiyor, işin içine yabancı para olarak gelip mevduata dönüşen paralarla TL mevduattan yabancı para mevduata dönüşen paralar da giriyor.
Para Siyasetinin Özü
Günümüzde TCMB’nin de ortalarında yer aldığı biroldukça merkez bankası, para siyasetini enflasyon hedeflemesi üzerine kuruyor. Bu siyasette merkez bankası, ya tek başına ya da (bizde olduğu gibi) hükümetle birlikte bir enflasyon maksadı belirliyor ve para siyaseti araçlarını (faiz oranı, zarurî karşılıklar, açık piyasa süreçleriyle likidite idaresi, makro ihtiyati tedbirler, açık sözlülük politikası) bu maksada ulaşmak için kullanıyor. Yılsonunda gerçekleşen enflasyon oranıyla hedeflenen enflasyon oranı içindeki fark uygulanan para siyasetinin muvaffakiyetini ya da başarısızlığını gösteriyor.
Üstteki eşitliği bir sefer daha hatırlayalım:
MV = PQ
Nakdî iktisatçılara bakılırsa; enflasyon her yerde ve her vakit mali bir olgudur (Milton Friedman.) Bunun manası şudur: Şayet enflasyonu kontrol altında tutmak istiyorsak bu biçimde M’yi artırmamamız gerekir. Zira üstteki eşitlik gereği M’yi artırırsak eşitliğin sağlanması için ya V’nin düşmesi, ya P’nin yani meblağların yükselmesi ya da Q’nun yani fizikî üretimin artması gerekir. V, yani paranın sirkülasyon suratı, yılların getirdiği alışkanlıklar, gelenekler kararı muhakkak bir seviyeye oturmuş olduğu için çabuk değişen bir değişken değildir. O niçinle onu sabit kabul edebiliriz. Bu durumda geriye P ve Q kalır. Q, yani fizikî üretim ölçüsü da o denli kolay kolay artan bir şey değildir. Her şeydilk evvel iç ve/veya dış talep artışı olması, bunu karşılayacak yatırımların yapılması ya da kapasite kullanmasının artırılması gerekir. Ki bu vakit alıcı bir iştir. bu biçimde M’de ortaya çıkan artış kısa vadede P’yi yani fiyatlar genel seviyesini yükseltir ve enflasyona niye olur. Bu yaklaşım çerçevesinde biçimlenen para siyaseti uygulaması evvelce para arzı yani M (ya da üstte gösterdiğimiz üzere M2) üzerine kurulurdu. Bu uygulamada merkez bankaları P’nin artmaması için M’yi, Q’daki artışla yani gerçek büyüme oranıyla (mal ve hizmetlerdeki fizikî artış oranıyla) hudutlu tutmaya çalışırlardı. Günümüzde uygulanan enflasyon hedeflemesi de aslında eski uygulamanın revize edilmiş halinden öbür bir şey değildir. Bu uygulamada merkez bankası P için bir artış gayesi öngörmekte ve M’yi bu amaca uyumlu tutmaya gayret göstermektedir.
Para Siyasetinin Açmazları
Bilhassa global kriz daha sonrasında parası rezerv para durumunda olan gelişmiş iktisatların (ABD, Euro Bölgesi, Japonya, İngiltere) nakdî genişlemeye gitmesi yabancı kaynak muhtaçlığı çeken ve dolarizasyon tesirinde bulunan Türkiye üzere ekonomilerde para siyasetini güzelce açmaza sokmuştur. Bu ülkeler dünya geneline nazaran daha yüksek faiz önerdikleri ve paralarının kıymet kaybı yabancı yatırımcıya daha fazlaca para kazandırdığı için bu cins rezerv paraların kar sağlamak için sıcak para[vi] olarak geldiği ekonomiler haline dönüşmüştür. Sıcak para geldiğinde kurlar üzerinde düşürücü tesir yaparken geri gittiğinde de kurlar üzerinde yükseltici tesir yaratmaktadır.
Parası rezerv para pozisyonunda olan ekonomilerde nakdî genişlemenin enflasyon yaratmamasının sebebi de globalleşmedir. Globalleşme öncesinde sermaye hareketleri bu biçimdesine özgür değilken yani rezerv paralar dünyada bu kadar rahat tıp atamazken merkez bankaları sonuçta enflasyona yol açacağı için para arzıyla oynayarak ekonomiyi canlandırmaktan korkarlardı. halbuki globalleşme daha sonrasında sermaye hareketleri özgür kalınca bu ülkelerin bastığı paralar, diğer ülkelerin de alış verişlerinde kullandıkları rezerv para pozisyonunda olduğu için, hudutları aşarak bütün dünyaya yayıldılar ve içeride enflasyona yol açmadılar. Ne var ki bu paralar günün birinde gelişmiş ülkeler mali sıkılaştırmaya geçip de faizleri artırmaya yönelince geri dönecek. Bu geri dönüş düzgün planlanamazsa gelişmiş ülkeler için önemli düşüncelere yol açabilir. Bu işi en net biçimde görüp tedbir almaya çalışan kurum ABD Merkez Bankası Fed’dir. Şayet 2018 sonlarında başlayan bozulma olmasaydı Fed, piyasaya sürdüğü paraları belli bir plan çerçevesinde geri çekmeye başlamıştı. Bozulma ortaya çıkınca bu hareketten vaz geçerek bir daha nakdî gevşemeye geri döndü. Fed’den bugünlerde bir daha yavaş yavaş nakdî sıkılaştırmayı yaşama geçireceğine ait sinyaller geliyor.
Özetle söylemek gerekirse globalleşmenin geldiği bu etapta parası rezerv para pozisyonunda olan gelişmiş iktisatların uygulayacağı para siyaseti, sermaye hareketlerinin hürlüğü kararı, yurt dışına çıkışlar niçiniyle beklenen aktiflikte olmuyor. Gelişme yolundaki ekonomiler açısından bahse baktığımızda onlarda da dışarıdan gelen bu yabancı paraların fazlacaluğu ve dolarizasyon tesiriyle uygulanan para siyaseti kâfi aktifliğe ulaşamıyor. Bu durumda iktisada istikamet vermek ve aktif bir iktisat siyaseti uygulayabilmek açısından yapılması gereken şey para siyasetinin yanında kesinlikle tesirli bir maliye politikası[vii] uygulamasına gidilmesidir. Para ve maliye siyasetlerinin birbirini destekleyici halde bir ortada uygulanması her vakit değerliydi ancak bugün bu sorun her zamankinden daha kıymetli görünüyor.
Fisher’in yazdığı özgün eşitlik MV = PT biçimindedir ve bu eşitlikteki T: Satılan mal ölçüsünü gösterir.
[ii] GSYH Zımni Deflatörü için şu yazıma bakılabilir:
www.mahfiegilmez.com
[iii] Burada kesin mal yahut hizmet sözüyle neyi kastettiğimizi anlatabilmek için ekmeği örnek olarak alalım. GSYH hesabında ekmeği hesaba katıyorsak ekmeğin üretimine girmiş olan buğdayı, unu, suyu, mayayı ve üretimde kullanılan emeği, elektriği, fırının masraflarını, kirasını ayrıyeten hesaba katmamamız gerekir. Zira bunları da hesaba katarsak çift sayım yapmış, GSYH’yi olduğundan büyük hesaplamış oluruz.
[iv] V’nin bu türlü denklem ortasından hesaplanıp daha sonra bir daha denkleme yerleştirilmesi bir çeşit totoloji olarak kabul edilir (Bir şeyi kendi kaplamıyla tanımlamak.) Bu cins tanımlar yeni bir bilgi vermez. V’yi denklem ortasından değil de dışarıdan hesaplamak mümkün olursa bu biçimde bu denklem mana kazanır (aynı vakitte bu denklemi sembolik olarak anlatımımızı kolaylaştırmak emeliyle kullandığımız gözden kaçırılmamalıdır.)
[v] Kaydi para yaratma düzeneği için şu yazıma bakılabilir:
https://www.mahfiegilmez.com/2019/11/piyasada-ne-kadar-nakit-para-var.html
[vi] Sıcak paranın nasıl kazandığı konusunu merak edenler şu yazıma bakabilir:
https://www.mahfiegilmez.com/2021/01/scak-para-kazanyor-biz-kaybediyoruz.html
[vii] Maliye siyasetinin kapsamı için şu yazıma bakılabilir:
www.mahfiegilmez.com
Bu yazı Mahfi Eğilmez’in şahsi blogundan alınmıştır
Para Teorisinin Özü
Son derecede karmaşık denklemlerle tabir edilen para teorisinin özü aslında sıradan bir eşitliğe dayanır. Irving Fisher tarafınca formüle edilmiş bu sıradan eşitlik şöyleki söz edilir:
MV = PQ Bu eşitlikte M: Para arzını yani bir tarihte piyasada bulunan para ölçüsünü (para stokunu) gösterir. Burada para ile kastettiğimiz sadece nakit para (banknot ve madeni para) değil beraberinde mevduatlardır. Buna geniş para arzı diyoruz ve M2 ismi altında şu biçimde tanımlıyoruz:
M2 = Dolanımdaki Para + Vadesiz TL ve YP Mevduat + Vadeli TL ve YP Mevduat
Bu denklemde yer alan dolanımdaki para da şöyle hesaplanıyor:
Dolanımdaki Para = (Dolaşıma Çıkan Banknot + Deverana Çıkan Madeni Para) – (Banka Kasalarındaki Banknot + Banka Kasalarındaki Madeni Para)
MV = PQ eşitliğindeki öteki harflerin manalarını da açıklayalım:
V: Paranın sirkülasyon suratı yani her bir para ünitesinin makul bir periyot (mesela bir yıl) ortasındaki el değiştirme sayısı
P: Fiyatlar genel seviyesi (GSYH zımni deflatörüne denk gelen endeks sayısı)[ii]
Q: Makul bir devirde (örneğin bir yıl arasında) iktisatta üretilen bütün son mal ve hizmetlerin ölçüsü.
Cari fiyatlarla GSYH’yi; belli bir periyotta (üç ay ya da bir yıl) bir ülke ortasında üretilen sonuncu mal ve hizmetlerin piyasa fiyatı cinsinden toplam bedeli diye tanımlıyoruz[iii]. Buna göre eşitliğin sağ tarafı yani PQ, GSYH’ye eşit demektir. Bunu şöyleki gösterebiliriz:
GSYH = PQ = (Pa x Qa) + (Pb x Qb) + (Pc x Qc) +…+ (Pn x Qn)
Yani her bir sonuncu mal ya da hizmetin üretim ölçüsü ile piyasa fiyatını çarpıyor ve kararı toplamaya ekliyoruz. bu biçimdece iktisattaki bütün kesin mal ve hizmetlerin piyasa fiyatlarıyla üretim ölçülerini çarpıp toplayarak GSYH’ye ulaşıyoruz.
Artık bu eşitlikteki harflerin yerlerine Türkiye’nin 2020 sonundaki datalarını koyalım (sayılar milyar TL olarak okunmalı):
Deverana çıkan banknot + madeni para = 192
Banka kasalarındaki banknot ve madeni para = 17
Sirkülasyondaki Para = (192 – 17) = 175
Vadesiz Mevduat (TL + YP) = 1.044
Vadeli Mevduat (TL + YP) = 2.106
M2 = 175 + 1.044 + 2.106 = 3.325
V = ?
P = 0,148 (2020 yılı GSYH zımni deflatörü)
Q = 4.398
Bu pahaları eşitlikte yerine koyalım:
MV = PQ
3.325 x V = 1,148 x 4.398
Buradan V’yi bulalım[iv]:
V = 5.048 / 3.325 = 1,5182
MV = PQ
3.325 x 1,5182 = 1,148 x 4.398
MV = PQ eşitliğindeki en kritik değişken M’dir. Zira M, üstte M2’nin tarifinde gösterdiğimiz üzere sadece dolanımdaki paradan ibaret değildir. Şayet o denli olsaydı Türkiye’de 2020 sonunda M2 para arzı 175 milyar TL olurdu. halbuki o tarihte M2; 3.325 milyon TL’dir. Yani piyasaya sürülen paranın 16 kat fazlası. Bunun ortasında bankaların yarattığı kaydi paraların[v] mevduata dönüşmüş olanlarının kur arttıkça yükselen TL karşılıkları, yurt haricinden sağlanan krediler, Merkez Bankasından alınan ısa vadeli borçlar da var.
Türkiye üzere dual (ikili) para rejiminde olan ülkeler için M2’nin kritikliği daha da ön plana çıkar. Zira üstte verdiğimiz M2 tarifine dikkat ettiğimizde M’yi sırf bizim piyasaya sürdüğümüz ve bankaların yarattığı kaydi paralar belirlemiyor, işin içine yabancı para olarak gelip mevduata dönüşen paralarla TL mevduattan yabancı para mevduata dönüşen paralar da giriyor.
Para Siyasetinin Özü
Günümüzde TCMB’nin de ortalarında yer aldığı biroldukça merkez bankası, para siyasetini enflasyon hedeflemesi üzerine kuruyor. Bu siyasette merkez bankası, ya tek başına ya da (bizde olduğu gibi) hükümetle birlikte bir enflasyon maksadı belirliyor ve para siyaseti araçlarını (faiz oranı, zarurî karşılıklar, açık piyasa süreçleriyle likidite idaresi, makro ihtiyati tedbirler, açık sözlülük politikası) bu maksada ulaşmak için kullanıyor. Yılsonunda gerçekleşen enflasyon oranıyla hedeflenen enflasyon oranı içindeki fark uygulanan para siyasetinin muvaffakiyetini ya da başarısızlığını gösteriyor.
Üstteki eşitliği bir sefer daha hatırlayalım:
MV = PQ
Nakdî iktisatçılara bakılırsa; enflasyon her yerde ve her vakit mali bir olgudur (Milton Friedman.) Bunun manası şudur: Şayet enflasyonu kontrol altında tutmak istiyorsak bu biçimde M’yi artırmamamız gerekir. Zira üstteki eşitlik gereği M’yi artırırsak eşitliğin sağlanması için ya V’nin düşmesi, ya P’nin yani meblağların yükselmesi ya da Q’nun yani fizikî üretimin artması gerekir. V, yani paranın sirkülasyon suratı, yılların getirdiği alışkanlıklar, gelenekler kararı muhakkak bir seviyeye oturmuş olduğu için çabuk değişen bir değişken değildir. O niçinle onu sabit kabul edebiliriz. Bu durumda geriye P ve Q kalır. Q, yani fizikî üretim ölçüsü da o denli kolay kolay artan bir şey değildir. Her şeydilk evvel iç ve/veya dış talep artışı olması, bunu karşılayacak yatırımların yapılması ya da kapasite kullanmasının artırılması gerekir. Ki bu vakit alıcı bir iştir. bu biçimde M’de ortaya çıkan artış kısa vadede P’yi yani fiyatlar genel seviyesini yükseltir ve enflasyona niye olur. Bu yaklaşım çerçevesinde biçimlenen para siyaseti uygulaması evvelce para arzı yani M (ya da üstte gösterdiğimiz üzere M2) üzerine kurulurdu. Bu uygulamada merkez bankaları P’nin artmaması için M’yi, Q’daki artışla yani gerçek büyüme oranıyla (mal ve hizmetlerdeki fizikî artış oranıyla) hudutlu tutmaya çalışırlardı. Günümüzde uygulanan enflasyon hedeflemesi de aslında eski uygulamanın revize edilmiş halinden öbür bir şey değildir. Bu uygulamada merkez bankası P için bir artış gayesi öngörmekte ve M’yi bu amaca uyumlu tutmaya gayret göstermektedir.
Para Siyasetinin Açmazları
Bilhassa global kriz daha sonrasında parası rezerv para durumunda olan gelişmiş iktisatların (ABD, Euro Bölgesi, Japonya, İngiltere) nakdî genişlemeye gitmesi yabancı kaynak muhtaçlığı çeken ve dolarizasyon tesirinde bulunan Türkiye üzere ekonomilerde para siyasetini güzelce açmaza sokmuştur. Bu ülkeler dünya geneline nazaran daha yüksek faiz önerdikleri ve paralarının kıymet kaybı yabancı yatırımcıya daha fazlaca para kazandırdığı için bu cins rezerv paraların kar sağlamak için sıcak para[vi] olarak geldiği ekonomiler haline dönüşmüştür. Sıcak para geldiğinde kurlar üzerinde düşürücü tesir yaparken geri gittiğinde de kurlar üzerinde yükseltici tesir yaratmaktadır.
Parası rezerv para pozisyonunda olan ekonomilerde nakdî genişlemenin enflasyon yaratmamasının sebebi de globalleşmedir. Globalleşme öncesinde sermaye hareketleri bu biçimdesine özgür değilken yani rezerv paralar dünyada bu kadar rahat tıp atamazken merkez bankaları sonuçta enflasyona yol açacağı için para arzıyla oynayarak ekonomiyi canlandırmaktan korkarlardı. halbuki globalleşme daha sonrasında sermaye hareketleri özgür kalınca bu ülkelerin bastığı paralar, diğer ülkelerin de alış verişlerinde kullandıkları rezerv para pozisyonunda olduğu için, hudutları aşarak bütün dünyaya yayıldılar ve içeride enflasyona yol açmadılar. Ne var ki bu paralar günün birinde gelişmiş ülkeler mali sıkılaştırmaya geçip de faizleri artırmaya yönelince geri dönecek. Bu geri dönüş düzgün planlanamazsa gelişmiş ülkeler için önemli düşüncelere yol açabilir. Bu işi en net biçimde görüp tedbir almaya çalışan kurum ABD Merkez Bankası Fed’dir. Şayet 2018 sonlarında başlayan bozulma olmasaydı Fed, piyasaya sürdüğü paraları belli bir plan çerçevesinde geri çekmeye başlamıştı. Bozulma ortaya çıkınca bu hareketten vaz geçerek bir daha nakdî gevşemeye geri döndü. Fed’den bugünlerde bir daha yavaş yavaş nakdî sıkılaştırmayı yaşama geçireceğine ait sinyaller geliyor.
Özetle söylemek gerekirse globalleşmenin geldiği bu etapta parası rezerv para pozisyonunda olan gelişmiş iktisatların uygulayacağı para siyaseti, sermaye hareketlerinin hürlüğü kararı, yurt dışına çıkışlar niçiniyle beklenen aktiflikte olmuyor. Gelişme yolundaki ekonomiler açısından bahse baktığımızda onlarda da dışarıdan gelen bu yabancı paraların fazlacaluğu ve dolarizasyon tesiriyle uygulanan para siyaseti kâfi aktifliğe ulaşamıyor. Bu durumda iktisada istikamet vermek ve aktif bir iktisat siyaseti uygulayabilmek açısından yapılması gereken şey para siyasetinin yanında kesinlikle tesirli bir maliye politikası[vii] uygulamasına gidilmesidir. Para ve maliye siyasetlerinin birbirini destekleyici halde bir ortada uygulanması her vakit değerliydi ancak bugün bu sorun her zamankinden daha kıymetli görünüyor.
Fisher’in yazdığı özgün eşitlik MV = PT biçimindedir ve bu eşitlikteki T: Satılan mal ölçüsünü gösterir.
[ii] GSYH Zımni Deflatörü için şu yazıma bakılabilir:
Manşet Enflasyon
Mahfi Eğilmezin blogunda ekonomi, para ve maliye politikası, ekonomik krizler, felsefe ve Hitit tarihi üzerine yazı ve makaleler bulunmaktadır.
[iii] Burada kesin mal yahut hizmet sözüyle neyi kastettiğimizi anlatabilmek için ekmeği örnek olarak alalım. GSYH hesabında ekmeği hesaba katıyorsak ekmeğin üretimine girmiş olan buğdayı, unu, suyu, mayayı ve üretimde kullanılan emeği, elektriği, fırının masraflarını, kirasını ayrıyeten hesaba katmamamız gerekir. Zira bunları da hesaba katarsak çift sayım yapmış, GSYH’yi olduğundan büyük hesaplamış oluruz.
[iv] V’nin bu türlü denklem ortasından hesaplanıp daha sonra bir daha denkleme yerleştirilmesi bir çeşit totoloji olarak kabul edilir (Bir şeyi kendi kaplamıyla tanımlamak.) Bu cins tanımlar yeni bir bilgi vermez. V’yi denklem ortasından değil de dışarıdan hesaplamak mümkün olursa bu biçimde bu denklem mana kazanır (aynı vakitte bu denklemi sembolik olarak anlatımımızı kolaylaştırmak emeliyle kullandığımız gözden kaçırılmamalıdır.)
[v] Kaydi para yaratma düzeneği için şu yazıma bakılabilir:
https://www.mahfiegilmez.com/2019/11/piyasada-ne-kadar-nakit-para-var.html
[vi] Sıcak paranın nasıl kazandığı konusunu merak edenler şu yazıma bakabilir:
https://www.mahfiegilmez.com/2021/01/scak-para-kazanyor-biz-kaybediyoruz.html
[vii] Maliye siyasetinin kapsamı için şu yazıma bakılabilir:
Ekonomi Politikası Zor Durumda
Mahfi Eğilmezin blogunda ekonomi, para ve maliye politikası, ekonomik krizler, felsefe ve Hitit tarihi üzerine yazı ve makaleler bulunmaktadır.
Bu yazı Mahfi Eğilmez’in şahsi blogundan alınmıştır