Beykozlu
New member
*Dr. Mahfi Eğilmez
İktisat biliminin en bilinen hipotezlerinden birisi ‘bir ülke parasını devalüe ederse ihracatı artar, ithalatı düşer’ formunda formüle edilen tezdir.
Evvel birtakım kavramlara açıklık getirelim. Temel olarak iki çeşit kur rejimi vardır: Sabit kur rejimi, Dalgalı kur rejimi.
Sabit kur rejiminde; mahallî para ünitesinin kıymeti, öbür bir para ünitesinin yahut para üniteleri sepetinin bedeline yahut altın üzere diğer bir bedele nazaran ilan edilir. Bu eşitlik bir sefer ilan edilince bir süre değişmez sabit kalır. Şayet değişmesi gerekiyorsa bu biçimde lokal para ünitesinin pahası düşürülür (devalüasyon) ya da yükseltilir (revalüasyon) ve yeni bir eşitlik ortaya çıkar. Devalüasyon; sabit kur sistemi uygulayan bir iktisadın parasının yabancı paralar karşısındaki bedelinin, bir öbür deyişle dış satın alma gücünün, hükûmetçe alınan bir kararla düşürülmesidir. Bunun karşıtının yapılması da revalüasyondur.
Dalgalı kur rejiminde mahallî para ünitesinin yabancı paralara bakılırsa kıymeti arz ve talep kuralları çerçevesinde piyasada belirlenir. Bu rejimde paranın dış bedeli piyasadaki duruma nazaran her an ya düşer ya da yükselir. Dalgalı kur rejiminde para ünitesinin dış kıymetinde yaşanan düşüşlere devalüasyon değil paha kaybı denir. Sabit kur rejimi bütün dünyada uzun yıllar sürdürüldüğü için oradan kalan alışkanlıkla beşerler bugünkü dalgalı kur rejiminde ortaya çıkan paha kayıplarına da devalüasyon diyorlar. Bu ifadeyi dalgalı kur rejiminde kullanmak iktisat literatürü açısından yanlıştır.
‘Ülke parasının bedeli düşerse o ülkenin ihracatı artar, ithalatı azalır’ biçiminde formüle edilen tezin yanlışsız olduğu periyot sabit kur rejiminin dünyada geçerli olduğu periyottu. O devirde her ülke parasının dış bedelini rezerv paralara sabitliyordu. bu biçimde bir ortamda bir ülke devalüasyon yaptığında öteki ülkelerin para ünitesinin pahası değişmediği için devalüasyon yapan ülkenin parası ucuzluyor ve ihracatı artarken ithalatı düşüyordu. Kuşkusuz bunun kesinlikle bu biçimde olması gerekmiyordu lakin genel durum böyleydi. Demek ki sabit kur rejiminin global sistemde geçerli olduğu ya da en azından yüklü olduğu bir devirde bir ülke parasının dış bedelini düşürürse ve şayet Marshall – Lerner şartına da uygun bir ihracat ve ithalat yapısı var ise ülkenin ihracatı artar, ithalatı düşer.
Sanki tıpkı durum dalgalı kur rejiminde de geçerli midir? Öncelikle şunu bir sefer daha vurgulayalım; dalgalı kur rejiminde devalüasyon olmaz, yani bir ülke parasının kıymetini alacağı kararla düşüremez, bu paha kaybı (ya da kazancı) piyasada arz ve talebe nazaran olur. İkinci olarak da şunu vurgulayalım; dalgalı kur rejiminin global manada geçerli olduğu günümüz şartlarında her gün, her an bütün paraların pahası değişebilir. Bu durumda sabit kur rejiminde bir ülke devalüasyon yaptığında malları ucuzladığı için ihracatı artarken, dalgalı kur rejiminde misal biroldukça ülkenin parası kıymet kaybettiği için tıpkı tesir ortaya çıkmaz. Bir öbür deyişle dalgalı kur rejiminde emsal şartlarda olan ülkelerin para üniteleri, hepsi tıpkı anda olmasa bile muhtemelen peş peşe bedel kayıpları yaşadığı yani hepsinin malı ucuzladığı için, parasının dış kıymet kaybından ihracat ve ithalat konusunda sabit kur rejimindeki kadar fayda sağlayamaz.
Bu durumu Türkiye özelinde bir grafik sayesinde gösterelim (grafikte kullandığım bilgiler ve bu bilgilere ait kaynaklar yazının altındaki ekte yer alıyor):
Grafik bize 2013 yılından bu yana USD/TL kurlarını (yeşil), ihracat (mavi) ve ithalat (kırmızı) fiyatlarını (Dolar olarak) gösteriyor. Görüleceği üzere Dolardaki bedel kaybının sürekliliği ve yüksekliğine karşılık ne ihracatta beklenen artış ne de ithalatta beklenen gerileme kelam konusu olmuş.
İktisat biliminde kanun, teori ve hipotezlerdeki değişmeler ekseriyetle paradigmayı izler. Evvel paradigma değişir iktisat bilimi onu izler. Burada da birebir şey geçerli; evvel paradigma değişti ve sabit kur rejimi terk edilerek dalgalı kur rejimine geçildi. İnsanların eski devirlerden kalma kanılardan kurtulması vakit alacak.
Ek:
USD / TL Kuru (Kaynak: https://www.exchangerates.org.uk/USD-TRY-31_12_2020-exchange-rate-history.html) İhracat, İthalat (Kaynak: TÜİK, Dışticaret İstatistikleri: https://data.tuik.gov.tr/Kategori/GetKategori?p=dis-ticaret-104&dil=1)
Bir ülkenin bu kararı yakalayabilmesi Marshall – Lerner Şartı diye biline bir şarta bağlıdır. Marshall-Lerner şartı; devalüasyon yoluyla ihracatın arttırılması ve ithalatın düşürülmesi için ihraç malının yurt dışı talebinin fiyat esnekliği ile ithal malının yurt içi talebinin fiyat esnekliği toplamının birden büyük olması ( ex+em>1 ) gerektiğini ortaya koyar.
İktisat biliminin en bilinen hipotezlerinden birisi ‘bir ülke parasını devalüe ederse ihracatı artar, ithalatı düşer’ formunda formüle edilen tezdir.
Evvel birtakım kavramlara açıklık getirelim. Temel olarak iki çeşit kur rejimi vardır: Sabit kur rejimi, Dalgalı kur rejimi.
Sabit kur rejiminde; mahallî para ünitesinin kıymeti, öbür bir para ünitesinin yahut para üniteleri sepetinin bedeline yahut altın üzere diğer bir bedele nazaran ilan edilir. Bu eşitlik bir sefer ilan edilince bir süre değişmez sabit kalır. Şayet değişmesi gerekiyorsa bu biçimde lokal para ünitesinin pahası düşürülür (devalüasyon) ya da yükseltilir (revalüasyon) ve yeni bir eşitlik ortaya çıkar. Devalüasyon; sabit kur sistemi uygulayan bir iktisadın parasının yabancı paralar karşısındaki bedelinin, bir öbür deyişle dış satın alma gücünün, hükûmetçe alınan bir kararla düşürülmesidir. Bunun karşıtının yapılması da revalüasyondur.
Dalgalı kur rejiminde mahallî para ünitesinin yabancı paralara bakılırsa kıymeti arz ve talep kuralları çerçevesinde piyasada belirlenir. Bu rejimde paranın dış bedeli piyasadaki duruma nazaran her an ya düşer ya da yükselir. Dalgalı kur rejiminde para ünitesinin dış kıymetinde yaşanan düşüşlere devalüasyon değil paha kaybı denir. Sabit kur rejimi bütün dünyada uzun yıllar sürdürüldüğü için oradan kalan alışkanlıkla beşerler bugünkü dalgalı kur rejiminde ortaya çıkan paha kayıplarına da devalüasyon diyorlar. Bu ifadeyi dalgalı kur rejiminde kullanmak iktisat literatürü açısından yanlıştır.
‘Ülke parasının bedeli düşerse o ülkenin ihracatı artar, ithalatı azalır’ biçiminde formüle edilen tezin yanlışsız olduğu periyot sabit kur rejiminin dünyada geçerli olduğu periyottu. O devirde her ülke parasının dış bedelini rezerv paralara sabitliyordu. bu biçimde bir ortamda bir ülke devalüasyon yaptığında öteki ülkelerin para ünitesinin pahası değişmediği için devalüasyon yapan ülkenin parası ucuzluyor ve ihracatı artarken ithalatı düşüyordu. Kuşkusuz bunun kesinlikle bu biçimde olması gerekmiyordu lakin genel durum böyleydi. Demek ki sabit kur rejiminin global sistemde geçerli olduğu ya da en azından yüklü olduğu bir devirde bir ülke parasının dış bedelini düşürürse ve şayet Marshall – Lerner şartına da uygun bir ihracat ve ithalat yapısı var ise ülkenin ihracatı artar, ithalatı düşer.
Sanki tıpkı durum dalgalı kur rejiminde de geçerli midir? Öncelikle şunu bir sefer daha vurgulayalım; dalgalı kur rejiminde devalüasyon olmaz, yani bir ülke parasının kıymetini alacağı kararla düşüremez, bu paha kaybı (ya da kazancı) piyasada arz ve talebe nazaran olur. İkinci olarak da şunu vurgulayalım; dalgalı kur rejiminin global manada geçerli olduğu günümüz şartlarında her gün, her an bütün paraların pahası değişebilir. Bu durumda sabit kur rejiminde bir ülke devalüasyon yaptığında malları ucuzladığı için ihracatı artarken, dalgalı kur rejiminde misal biroldukça ülkenin parası kıymet kaybettiği için tıpkı tesir ortaya çıkmaz. Bir öbür deyişle dalgalı kur rejiminde emsal şartlarda olan ülkelerin para üniteleri, hepsi tıpkı anda olmasa bile muhtemelen peş peşe bedel kayıpları yaşadığı yani hepsinin malı ucuzladığı için, parasının dış kıymet kaybından ihracat ve ithalat konusunda sabit kur rejimindeki kadar fayda sağlayamaz.
Bu durumu Türkiye özelinde bir grafik sayesinde gösterelim (grafikte kullandığım bilgiler ve bu bilgilere ait kaynaklar yazının altındaki ekte yer alıyor):
Grafik bize 2013 yılından bu yana USD/TL kurlarını (yeşil), ihracat (mavi) ve ithalat (kırmızı) fiyatlarını (Dolar olarak) gösteriyor. Görüleceği üzere Dolardaki bedel kaybının sürekliliği ve yüksekliğine karşılık ne ihracatta beklenen artış ne de ithalatta beklenen gerileme kelam konusu olmuş.
İktisat biliminde kanun, teori ve hipotezlerdeki değişmeler ekseriyetle paradigmayı izler. Evvel paradigma değişir iktisat bilimi onu izler. Burada da birebir şey geçerli; evvel paradigma değişti ve sabit kur rejimi terk edilerek dalgalı kur rejimine geçildi. İnsanların eski devirlerden kalma kanılardan kurtulması vakit alacak.
Ek:
USD / TL Kuru (Kaynak: https://www.exchangerates.org.uk/USD-TRY-31_12_2020-exchange-rate-history.html) İhracat, İthalat (Kaynak: TÜİK, Dışticaret İstatistikleri: https://data.tuik.gov.tr/Kategori/GetKategori?p=dis-ticaret-104&dil=1)
Bir ülkenin bu kararı yakalayabilmesi Marshall – Lerner Şartı diye biline bir şarta bağlıdır. Marshall-Lerner şartı; devalüasyon yoluyla ihracatın arttırılması ve ithalatın düşürülmesi için ihraç malının yurt dışı talebinin fiyat esnekliği ile ithal malının yurt içi talebinin fiyat esnekliği toplamının birden büyük olması ( ex+em>1 ) gerektiğini ortaya koyar.