Beykozlu
New member
*Dr. Mahfi Eğilmez
İktisat bilimi kimi kavramlarını fizik bilimlerden almıştır. İstikrar kavramı bunlardan birisi hatta tahminen de en çok bilinenidir. Fizikî manada istikrar; İki ters gücün birbirine üstünlük sağlayamadığı durumdur. Bunun en sıradan örneği ip çekme oyununda iki tarafın birbirini hiç kıpırdatamadığı durumdur.
Fizik bilimlerde iki cins istikrar vardır: İstikrarlı istikrar, istikrarsız denge. Bu iki dengeyi aşağıdaki biçimde gösterelim. Aşağıdaki biçimde iki tas var. Soldakinde tas olağan biçimde duruyor ve ortasında bir top var. Sağdaki biçimde ise tas aykırı dönmüş durumda ve top tasın üzerinde duruyor.
Soldaki biçimdeki tas sallandığı vakit top da tasla bir arada sağa sola üst aşağı sallanır. Lakin tasın sallanması bittiğinde top da eski yerine gelir ve tekrar birinci istikrar haline döner. Buna istikrarlı denge diyoruz. Sağdaki biçimde ise tas sallandığında top yere düşer ve gidip ileride bir yerde durur. Tasın sallanması bittiğinde top eski yerine gelmez. Buna da istikrarsız denge diyoruz. İstikrarlı istikrarda topun eski istikrar noktasına bir daha gelmesi için dışarıdan bir müdahale edilmesi gerekmez, buna karşılık istikrarsız istikrarda topun eski yerine gelebilmesi için dışarıdan müdahale edilmesi gerekir.
İktisattaki istikrarlar de istikrarlı ve istikrarsız denge olarak ikiye ayrılır.
Soldaki form fiyatlarda ve/veya arz ve talep ölçüsünde meydana gelen değişimler niçiniyle istikrarın bozulduğunu ve ancak vakit ortasında bir daha arz ve talep eğrilerinin kesiştiği noktada istikrara gidildiğini gösteriyor. Bu durum istikrarlı istikrara bir örnektir. Tıpkı tasın ortasındaki top üzere bir daha eski istikrara dönülecektir. Sağdaki biçimde ise istikrar bir sefer bozulduktan daha sonra arz ve talep eğrilerinin kesiştiği noktaya dönülememektedir. Bu da istikrarsız denge halinin iktisattaki örneğidir. Tıpkı tasın üstündeki top üzere eski istikrara dönülebilmesi için dışarıdan müdahale gerekli olmaktadır.
İktisatta her iki istikrarın en çok görüldüğü örnekler tarım alanında ortaya çıkar ve Cobweb Teoremi (örümcek ağı teoremi) denilen bir teori sayesinde açıklanır.
İstikrar her vakit eski noktaya dönülerek sağlanmaz. Kimi hallerde (hatta birçok biçimde) yeni istikrar noktası eskisinden farklı bir yerde oluşur. İktisat siyasetinin emeli en yeterli dengeyi yakalamaya çalışmaktır. Dengeyi etkileyen değişken sayısı arttıkça bu iş zorlaşır.
Örneğin Türkiye için ülkü ekonomik istikrar enflasyonun yüzde 1 – 2 üzere düşük oranda, işsizliğin doğal işsizlik oranı ötüründa (ülkeden ülkeye değişir, Türkiye için yüzde 8 kabul edilebilir), büyüme oranının potansiyel büyüme oranı ötüründa (yüzde 5) olduğu bir istikrar halidir. Hatta iş bunlarla da bitmez: Bütçe açığı ve cari açığın da yüzde 3’ün altında olması, borç yükünün artmaması, etrafın korunup kollanması üzere birfazlaca değişken daha işin içine girer.
Bu kadar hayli amacın bir ortada olması ülkü istikrar bileşimine ulaşmayı, imkânsız değilse de, epeyce güç hale getirir. Zira bu amaçlar birbiriyle çelişir. Örneğin enflasyonu düşürmeye çalışmak çoklukla büyümeyi de düşürür ve sonuçta işsizlik artışa geçer. Bütün bu amaçları birbiriyle çelişmeyecek biçimde ele almanın bir tek yolu vardır: Beklentileri güzelleştirmek. İktisadın karar alıcıları ve yönlendiricileri insanlardır. İster ferdi, ister şirket idaresi isterse kamu idaresinde karar alsınlar şayet beşerler iktisadın geleceğinden umutlu iseler alıp uygulayacakları kararlar da optimist olur. Örneğin yakın gelecekte enflasyonun düşeceğine ve TL’nin yabancı paralara karşı bedel kazanacağına inanmaya başlarlarsa döviz talebini bırakırlar. bu biçimde kurlar düşer TL pahalanır ve enflasyon da geriler.
Türkiye, beklentileri düzeltmeyi 2001 krizinden daha sonra başardı ve sahiden de iktisatta bu saydığım değişkenlerin hepsinde maksada gerçek yol alınmaya başladı. O periyotta demokrasi, insan hakları, hukukun üstünlüğü üzere karar alıcıların beklentilerini ziyadesiyle etkileyen konularda Türkiye bugünkünden hayli farklı bir yol izliyordu. Ne var ki gayelere tam ulaşılamadan evvel toplumsal ve siyasal alanlarda daha sonra da iktisat alanında beklentilerin bozulmasına yol açacak adımlar atıldı.
Bu yazının özeti şudur: Eğer ekonomik dengeyi ziyadesiyle etkileyen beklentileri düzeltemezsek, bir diğer deyişle ülkü olmayan istikrara dışarıdan müdahale etmezsek, ülkü istikrara ulaşmamız mümkün olamaz. Burada dışarıdan müdahaleden kastettiğim şey iktisat dışı üzere görünen toplumsal ve siyasal düzenlemeleri çağdaş görünüme uygun hale getirmek ve iktisatta sistemin çalışmasını engelleyecek atılımlardan kaçınmaktır. Bir diğer deyişle dışarıdan müdahale; birtakım hallerde düzeltmek için müdahale etmek, kimi hallerde ise müdahaleden kaçınmak biçiminde olmalıdır.
Bu yazı Mahfi Eğilmez’in şahsi blogundan alınmıştır.
İktisat bilimi kimi kavramlarını fizik bilimlerden almıştır. İstikrar kavramı bunlardan birisi hatta tahminen de en çok bilinenidir. Fizikî manada istikrar; İki ters gücün birbirine üstünlük sağlayamadığı durumdur. Bunun en sıradan örneği ip çekme oyununda iki tarafın birbirini hiç kıpırdatamadığı durumdur.
Fizik bilimlerde iki cins istikrar vardır: İstikrarlı istikrar, istikrarsız denge. Bu iki dengeyi aşağıdaki biçimde gösterelim. Aşağıdaki biçimde iki tas var. Soldakinde tas olağan biçimde duruyor ve ortasında bir top var. Sağdaki biçimde ise tas aykırı dönmüş durumda ve top tasın üzerinde duruyor.
Soldaki biçimdeki tas sallandığı vakit top da tasla bir arada sağa sola üst aşağı sallanır. Lakin tasın sallanması bittiğinde top da eski yerine gelir ve tekrar birinci istikrar haline döner. Buna istikrarlı denge diyoruz. Sağdaki biçimde ise tas sallandığında top yere düşer ve gidip ileride bir yerde durur. Tasın sallanması bittiğinde top eski yerine gelmez. Buna da istikrarsız denge diyoruz. İstikrarlı istikrarda topun eski istikrar noktasına bir daha gelmesi için dışarıdan bir müdahale edilmesi gerekmez, buna karşılık istikrarsız istikrarda topun eski yerine gelebilmesi için dışarıdan müdahale edilmesi gerekir.
İktisattaki istikrarlar de istikrarlı ve istikrarsız denge olarak ikiye ayrılır.
Soldaki form fiyatlarda ve/veya arz ve talep ölçüsünde meydana gelen değişimler niçiniyle istikrarın bozulduğunu ve ancak vakit ortasında bir daha arz ve talep eğrilerinin kesiştiği noktada istikrara gidildiğini gösteriyor. Bu durum istikrarlı istikrara bir örnektir. Tıpkı tasın ortasındaki top üzere bir daha eski istikrara dönülecektir. Sağdaki biçimde ise istikrar bir sefer bozulduktan daha sonra arz ve talep eğrilerinin kesiştiği noktaya dönülememektedir. Bu da istikrarsız denge halinin iktisattaki örneğidir. Tıpkı tasın üstündeki top üzere eski istikrara dönülebilmesi için dışarıdan müdahale gerekli olmaktadır.
İktisatta her iki istikrarın en çok görüldüğü örnekler tarım alanında ortaya çıkar ve Cobweb Teoremi (örümcek ağı teoremi) denilen bir teori sayesinde açıklanır.
İstikrar her vakit eski noktaya dönülerek sağlanmaz. Kimi hallerde (hatta birçok biçimde) yeni istikrar noktası eskisinden farklı bir yerde oluşur. İktisat siyasetinin emeli en yeterli dengeyi yakalamaya çalışmaktır. Dengeyi etkileyen değişken sayısı arttıkça bu iş zorlaşır.
Örneğin Türkiye için ülkü ekonomik istikrar enflasyonun yüzde 1 – 2 üzere düşük oranda, işsizliğin doğal işsizlik oranı ötüründa (ülkeden ülkeye değişir, Türkiye için yüzde 8 kabul edilebilir), büyüme oranının potansiyel büyüme oranı ötüründa (yüzde 5) olduğu bir istikrar halidir. Hatta iş bunlarla da bitmez: Bütçe açığı ve cari açığın da yüzde 3’ün altında olması, borç yükünün artmaması, etrafın korunup kollanması üzere birfazlaca değişken daha işin içine girer.
Bu kadar hayli amacın bir ortada olması ülkü istikrar bileşimine ulaşmayı, imkânsız değilse de, epeyce güç hale getirir. Zira bu amaçlar birbiriyle çelişir. Örneğin enflasyonu düşürmeye çalışmak çoklukla büyümeyi de düşürür ve sonuçta işsizlik artışa geçer. Bütün bu amaçları birbiriyle çelişmeyecek biçimde ele almanın bir tek yolu vardır: Beklentileri güzelleştirmek. İktisadın karar alıcıları ve yönlendiricileri insanlardır. İster ferdi, ister şirket idaresi isterse kamu idaresinde karar alsınlar şayet beşerler iktisadın geleceğinden umutlu iseler alıp uygulayacakları kararlar da optimist olur. Örneğin yakın gelecekte enflasyonun düşeceğine ve TL’nin yabancı paralara karşı bedel kazanacağına inanmaya başlarlarsa döviz talebini bırakırlar. bu biçimde kurlar düşer TL pahalanır ve enflasyon da geriler.
Türkiye, beklentileri düzeltmeyi 2001 krizinden daha sonra başardı ve sahiden de iktisatta bu saydığım değişkenlerin hepsinde maksada gerçek yol alınmaya başladı. O periyotta demokrasi, insan hakları, hukukun üstünlüğü üzere karar alıcıların beklentilerini ziyadesiyle etkileyen konularda Türkiye bugünkünden hayli farklı bir yol izliyordu. Ne var ki gayelere tam ulaşılamadan evvel toplumsal ve siyasal alanlarda daha sonra da iktisat alanında beklentilerin bozulmasına yol açacak adımlar atıldı.
Bu yazının özeti şudur: Eğer ekonomik dengeyi ziyadesiyle etkileyen beklentileri düzeltemezsek, bir diğer deyişle ülkü olmayan istikrara dışarıdan müdahale etmezsek, ülkü istikrara ulaşmamız mümkün olamaz. Burada dışarıdan müdahaleden kastettiğim şey iktisat dışı üzere görünen toplumsal ve siyasal düzenlemeleri çağdaş görünüme uygun hale getirmek ve iktisatta sistemin çalışmasını engelleyecek atılımlardan kaçınmaktır. Bir diğer deyişle dışarıdan müdahale; birtakım hallerde düzeltmek için müdahale etmek, kimi hallerde ise müdahaleden kaçınmak biçiminde olmalıdır.
Bu yazı Mahfi Eğilmez’in şahsi blogundan alınmıştır.