Vakanüvis, hadislerin toplanma sürecini kaleme aldı
Üç hadis için Kurtuba’dan Buhara’ya gitmek
Vakanüvis
İslamiyet’in temel nizamını oluşturan kurallar bütünü, Kur’an-ı Kerim ve Peygamber Efendimizin (sav) kavlî ve fiilî sünnetlerinde varlık buluyor.
Resullulah’ın dedikleri ile yapıp ettiklerinden oluşan sünnetin vesikalandırıldığı metinler ise hadisler. İşte bu hadislerin toplanma süreci, İslam tarihinin ilgi alımlı bilgilerinı da barındırıyor.
Hadis ilmi, Resulullah – Sahabe münasebetiyle başlamıştı
Bugün muazzam bir külliyat olan hadislerin derlenmesi eforları, vakit içerisinde kapsamlı bir ilim haline gelmiş ve bu ilme “Rihle” denilmişti.
Rihlenin birinci uygulamaları Hz. Muhammed periyoduna kadar gitmekteydi. O’nun (sav) Peygamberliğinin duyulmasıyla bir arada Hicaz, gerek etraf kabilelerden gerekse de fazlaca uzak bölgelerden İslam’ı tanımak isteyenlerin akın akın geldikleri bir belde olmuştu.
Gelenler Peygamber Efendimizi tanıyıp, İslam’a dair bilgi alırken hem de hadis de öğrenmiş oluyorlardı. Bu bireyler, memleketlerine döndüklerinde öğrendiklerini etraflarına aktarıyordu. Ayrıyeten yeni Müslümanlar Hac ziyareti için geldiklerinde hadis ehli isimleri bulup, yeni yeni kuralları oluşan İslamiyet’e dair ayrıntılar öğrenmeye çalışıyorlardı.
Resul-i Ekrem’i (sav) görmüş, O’nunla konuşmuş, arkadaşlık etmiş ve O’na inanmış Müslümanlara “Sahabe” ya da “Ashab-ı Kiram”, Ashab’tan rastgele biriyle görüşüp konuşmuş her Müslüman’a “Tabiîn”, bu kümeyle tanışmış, konuşmuş İslam inananlarına da “Tebe-i Tabiîn” deniyordu. “Tebeüt Taiîbin” ise Sahabelerle irtibatı olmuş Tabiîni Müslüman olarak goren ve Müslüman olarak ölen üçüncü jenerasyonu söz eden bir tabirdi. Doğal olarak hadis ilminin başlangıç noktasını Sahabe oluşturuyordu.
Hz. Peygamber’in vefatından daha sonra hadis öğrenme eforları daha da artmış, Hac güzergâhı haricinde da seyahatler yapılarak, İslam’a dair ne öğrenilebilecekse öğrenmek için uzun, meşakkatli seyahatler başlamıştı.
Hz. Peygamber’le bir arada anılma şerefi
Resulullah’ın (sav) ilim öğrenmeyi teşvik etmesi Ashabı etkilemiş, bir tek hadis için bile uzun seyahatlere çıkmaları da Tabiîn jenerasyonunu bu bahiste teşvik etmişti. bu biçimdece Hicrî II (m. VIII) ve III’üncü (m. IX.) yüzsenelerda hadis derlemeleri külliyat olacak kapsam ve çeşitliliğe ulaşmıştı.
İslamiyet yayılıp, farklı coğrafyalarda varlık gösterdikçe Sahabe’nin de, Tabiîn’in de, daha sonraları Tebeüt Taiîbin’in de uzun menzilli seyahatleri sıklaşmaya başlamıştı. Sahabe ortasındaki muhaddisler, Allah’a ve Resûl-i Ekrem’e (sav) olan sevgileri niçiniyle güçlü seyahatleri göze alıyorlardı.
Allah’ın dininin yanlışsız öğrenilmesi, hadis isnadı ile isimlerinin Hz. Peygamber’le zikredilmesi / birebir satırda yer alması üzere motivasyonlarla bu onurdan hisse sahibi olmaya çalışıyorlardı.
zaman içinde yazma işinin muhakkak temellere bağlanması, kitaptan rivayete müsaade verilmesi, kitaba olan inancın artması üzere gelişmeler sonucunda de rihle çalışmaları azalmıştı. Bu çerçevede Ebu Abdullah İbn Mende (v. 1005) rihle periyodunun son temsilcilerinden sayılmıştı.
Eyüp Sultan, tek bir hadis için Medine’den Mısır’a gitmişti
Sahabe-i Kiram, Peygamber Efendimizden ya da öbür bir Sahabîden duyduğu bir hadisi ya da şahit olduğu sünneti teyit etmek yahut farklı versiyonu var ise onu öğrenmek için büyük fedakârlıkları göğüslüyordu.
Ebû Eyyûb el-Ensârî, bir hadisin duyduğu üzere olup olmadığını öğrenmek için Medine’den Mısır’a gitmiş, Ukbe b. Âmir el-Cuhenî’den hadisi dinledikten daha sonra da hiç durmadan yine Medine’ye dönmüştü. Malik b. Enes, etrafındakilere hadis rivayet ederken bir akrep kendisini tekraren sokmuş lakin Malik b. Enes’in acısına karşın hadisi kesmemek için sabretmişti. bir daha Sahabe’den Câbir b. Abdullah, Şam’da bulunan Abdullah b. Üneys’in Hz. Peygamber’den rivayet ettiği bir hadisi şahsen kendisinden işitmek için yanına gitmiş, dinledikten daha sonra Medine’ye dönmüş, bu seyahat tam bir ay sürmüştü.
Şam Dımeşk’te Ebu’d-Derdâ’ya gelen biri, onun Hz. Muhammed’den rivayet ettiği bir hadisi şahsen ağzından duymak istemiş, dinledikten daha sonra da Medine’ye geri dönmüştü. Endülüslü âlim Baki b. Mahled de İspanya’dan Hicaz bölgesine biri 14, başkası 20 yılı bulan rihle gerçekleştirmişti. Yakub b. Süfyan’ın hadis seyahati ise tam 30 yıl sürmüştü. Tabiûn’dan Ebu’l-Aliye ise tek bir hadisin sağlamasını yapmak için tekraren Basra’dan Medine’ye gittiklerini anlatmıştı.
Hadis âlimleri içinde Peygamber Efendimize hürmetinden dolayı yazdığı hadisi alıp, binek hayvan kullanmadan yazıyı başında taşıyıp yürüyerek seyahat edenler, hadis seyahati yaparken deve ya da atın üzerine özel bir düzenek yaptırıp burada yapıtlarını kaleme alanlar da görülmüştü.
İspanya’dan Çin hududuna seyahat
Muhaddislerin hayat hikayeleri, hadis derlemek için yapılan seyahatlerin bilgileri, inanılmaz ilim, hadis aşkını ortaya koymaktaydı. Ebu Hatim er-Razî, seyahatleri sırasında parasız kaldığında elbiselerini satmış, İbnî Mende 19 yaşında Nişabur’dan başladığı ilim seyahatini 65 yaşında memleketi İsfahan’da tamamlamıştı. Rihle iliminde, hadisçilikte sergilediği azim uğraşıyla öne çıkan en değerli isimlerden birisi ise hiç elbet Ebu’l-Esbağ’ydı. Tam ismiyle Ebu’l-Esbağ Abdülaziz b. Abdülmelik b. Nasr el-Endülüsî, 940 yılında Endülüs’ün Kurtuba kentinde hocasından hadis dinleyerek eğitimine başlamış, akabinde da ömrünün sonuna kadar hadisler için seyahatler yapmıştı.
Ebu’l-Esbağ; Mısır, Dımaşk, Mekke, Bağdat, Kûfe, İsfehan, Nişabur, Merv, Buhara, Semerkant, Keşaniye, Nesef, Şaş ve İsbicab’a yönelik sayısız sefere çıkmış, Buhara’da da vefat etmişti. Ebu’l-Esbağ bu biçimdece, o periyot İslam coğrafyasının batıdaki en uzak beldesi Kurtuba’dan bir daha İslam coğrafyasının o periyot doğudaki son noktasında bulunan, Çin’le hudut kenti olan İsbicab’a ulaşmıştı.
Bu yer bugün, Kazakistan’ın Çimkent kenti sonları içerisinde yer almakta. Ebu’l-Esbağ, bu harika ilim cehdiyle Hz. Peygamber’in “İlim Çin’de de olsa gidip alınız” hadis-i şerifinin adeta yürüyen bir timsali olmuştu. Hadis için onlarca yıl çabalayan, zorluklarla dolu seyahatlere katılan Ebu’l-Esbağ’ın senedinde yer aldığı hadis üç tane olmuştu. Buna nazaran, Abbas b. Abdülmuttalib beyaz bir elbise ile Hz. Peygamber’e gelmiş, Peygamber Efendimiz de ona tebessüm etmişti. Abbas, “Ya Resûlallah cemal nedir?” diye sormuş, Hz. Peygamber cevaben, “Sözün doğrusu hak ile söylenendir” demişti. Abbas bu kere “Kemal nedir?” diye sorunca, Resullullah “İşlerin hoşluğu doğrulukla yapılandır” buyurmuştu.
Ebu’l-Esbağ’ın senedinde yer aldığı öbür hadiste ise Câbir b. Abdullah, Hz. Peygamber’in şu biçimde söylemiş olduğini aktarmıştı:
“Her babanın oğlu için kendisine mensup olacağı, yetişip büyüyeceği bir asabe (baba tarafınca akrabalık) vardır. Kızım Fâtıma’nın çocukları bundan müstesnadır. Zira ben onların velisi ve asabesiyim. Onlar benim ıtremdir (yakınlarım, soyum, Ehl-i Beytim) ve onlar benim tînetimden-özümden yaratılmışlardır. Itremin, Ehl-i Beytimin, soyumun faziletini yalanlayanlara yazıklar olsun. Kim benim ıtremi, yakınlarımı severse Allah da onu sever. Kim ıtremi, Ehl-i Beytimi sevmez ise Allah da onu sevmez.”
Ebu’l-Esbağ’ın senedinde yer aldığı üçüncü hadis ise Malik b. Enes’le ilgili üstte zikredilen hadis aktarımıydı.
Tasnifteki tepe isimler
Hadislerin çabucak hepsinin toplanmasının akabinde ise sistematik tasnif süreci başlamıştı. Bu alanda en çok istek bakılırsan eserler “Kütüb-i Sitte” olarak isimlendirilmişti.
Ehl-i Sünnet çoğunluk, birinci yazıldıkları periyotlardan itibaren yalnızca bu kitaplarda aktarılan hadisleri referans almıştı. Hala de bu eserler en çok ilgi bakılırsan “Hadis Ansiklopedileri”dir. Kütüb-i Sitte’ye yakın önemdekilerle birlikte alandaki müellif ve yapıtlarının isimleri ise şöyleki sıralanmakta:
Buharî (el-Camiu’s Sahih), Müslim (el Camiu’s Sahih), Tırmizî (Sünen-i Tırmizî), Ebu Davud (Sünen-i Ebu Davud), Nesaî (Sünen-i Nesai), İbnî Mace (es-Sünen), İmam Malik (el-Muvatta), Kazvinî (Sünen-i İbn Mace), Darimî (es-Sünen / el-Müsned), Ahmed b. Hanbel (el-Müsned), Nevevî (Riyazu’s Salihin), İbni Cureyc (Musannaf), Abdulrezzak (Musannaf), İbn Hibban (Sahih), İbn Huzeyme (Sahih), en-Nişaburî (Mustedrek).
Modern vakit içinderın fedakâr âlimi: Ebu Gudde
İslam tarihi birbirinden çarpıcı hadis toplama uğraşları, yalnızca Peygamber Efendimizin (sav) vefatını takip eden birinci asırlarla sonlu kalmamış, yakın vakit içinderda da büyük fedakârlıklarla gerçekleştirilen hadis çalışmaları görülmüştü.
Bir Osmanlı vatandaşı olan Suriyeli Abdülfettâh Ebu Gudde (d. 1917) son devranın bu biçimdesi uğraşları olan isimlerinden birisiydi. O, hadis ilminin çabucak her alanında telif ve tahkik çalışmalarıyla günümüz beşerinin bu kadim ilmi anlamasını kolaylaştırmıştı. Velud bir muharrir olan Ebu Gudde, 20’si telif, 51’i tahkik olmak üzere toplam 71 adet kitap kaleme almıştı. Ebu Gudde, kaleme aldığı kitapların dizgisi tamamlandıktan daha sonra en az iki kere okuyup son onayı vermesiyle de meşhurdu.
On bir yılı Halep’te, 4 yılı Şam’da, 25 yılı da Suudi Arabistan’da olmak üzere 40 yıl akademisyenlik vazifelerinde bulunan Ebu Gudde, 20’den çok teze de danışmanlık yapmıştı.
Tam bir ilim, hassaten de hadis aşığı olan Ebu Gudde, 1997 yılında geçirdiği bir ameliyatın akabinde komaya girmiş, bir orta şuuru açılmış, o esnada matbaada olan hadis çalışması kitabıyla ilgili, “Ne oldu, kitap basıldı mı?” diye sormuş, gerisinde da son nefesini vermişti.
– Dr. Dursun Sarı, “En Uzun Hadis Seyahati (Rihle): Ebu’l-Esba el-Endülüsî”, Memleketler arası Toplumsal Araştırmalar Mecmuası, Cilt: 13, Sayı: 69, Mart 2020
– İbrahim Hatipoğlu, “Rihle Maddesi” TDV İslam Ansiklopedisi
– Muhammet Beyefendiler, “XX. Asır Halep Muhaddisleri ve Abdülfettâh Ebû Gudde’nin Hadisçiliği”, Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi Toplumsal Bilimler Enstitüsü, Konya 2008
– Erdoğan Köycü, “Hadîs Metinlerinin Tedvîn ve Tasnîfinde Kıymetli Bir Yere Sahip Olan ‘erRihle fî Talebi’l-Hadîs’in Rolü Üzerine Bir Değerlendirme”, Memleketler arası Aktüel Eğitim Araştırmaları Mecmuası, Kasım 2020
Üç hadis için Kurtuba’dan Buhara’ya gitmek
Vakanüvis
İslamiyet’in temel nizamını oluşturan kurallar bütünü, Kur’an-ı Kerim ve Peygamber Efendimizin (sav) kavlî ve fiilî sünnetlerinde varlık buluyor.
Resullulah’ın dedikleri ile yapıp ettiklerinden oluşan sünnetin vesikalandırıldığı metinler ise hadisler. İşte bu hadislerin toplanma süreci, İslam tarihinin ilgi alımlı bilgilerinı da barındırıyor.
Hadis ilmi, Resulullah – Sahabe münasebetiyle başlamıştı
Bugün muazzam bir külliyat olan hadislerin derlenmesi eforları, vakit içerisinde kapsamlı bir ilim haline gelmiş ve bu ilme “Rihle” denilmişti.
Rihlenin birinci uygulamaları Hz. Muhammed periyoduna kadar gitmekteydi. O’nun (sav) Peygamberliğinin duyulmasıyla bir arada Hicaz, gerek etraf kabilelerden gerekse de fazlaca uzak bölgelerden İslam’ı tanımak isteyenlerin akın akın geldikleri bir belde olmuştu.
Gelenler Peygamber Efendimizi tanıyıp, İslam’a dair bilgi alırken hem de hadis de öğrenmiş oluyorlardı. Bu bireyler, memleketlerine döndüklerinde öğrendiklerini etraflarına aktarıyordu. Ayrıyeten yeni Müslümanlar Hac ziyareti için geldiklerinde hadis ehli isimleri bulup, yeni yeni kuralları oluşan İslamiyet’e dair ayrıntılar öğrenmeye çalışıyorlardı.
Resul-i Ekrem’i (sav) görmüş, O’nunla konuşmuş, arkadaşlık etmiş ve O’na inanmış Müslümanlara “Sahabe” ya da “Ashab-ı Kiram”, Ashab’tan rastgele biriyle görüşüp konuşmuş her Müslüman’a “Tabiîn”, bu kümeyle tanışmış, konuşmuş İslam inananlarına da “Tebe-i Tabiîn” deniyordu. “Tebeüt Taiîbin” ise Sahabelerle irtibatı olmuş Tabiîni Müslüman olarak goren ve Müslüman olarak ölen üçüncü jenerasyonu söz eden bir tabirdi. Doğal olarak hadis ilminin başlangıç noktasını Sahabe oluşturuyordu.
Hz. Peygamber’in vefatından daha sonra hadis öğrenme eforları daha da artmış, Hac güzergâhı haricinde da seyahatler yapılarak, İslam’a dair ne öğrenilebilecekse öğrenmek için uzun, meşakkatli seyahatler başlamıştı.
Hz. Peygamber’le bir arada anılma şerefi
Resulullah’ın (sav) ilim öğrenmeyi teşvik etmesi Ashabı etkilemiş, bir tek hadis için bile uzun seyahatlere çıkmaları da Tabiîn jenerasyonunu bu bahiste teşvik etmişti. bu biçimdece Hicrî II (m. VIII) ve III’üncü (m. IX.) yüzsenelerda hadis derlemeleri külliyat olacak kapsam ve çeşitliliğe ulaşmıştı.
İslamiyet yayılıp, farklı coğrafyalarda varlık gösterdikçe Sahabe’nin de, Tabiîn’in de, daha sonraları Tebeüt Taiîbin’in de uzun menzilli seyahatleri sıklaşmaya başlamıştı. Sahabe ortasındaki muhaddisler, Allah’a ve Resûl-i Ekrem’e (sav) olan sevgileri niçiniyle güçlü seyahatleri göze alıyorlardı.
Allah’ın dininin yanlışsız öğrenilmesi, hadis isnadı ile isimlerinin Hz. Peygamber’le zikredilmesi / birebir satırda yer alması üzere motivasyonlarla bu onurdan hisse sahibi olmaya çalışıyorlardı.
zaman içinde yazma işinin muhakkak temellere bağlanması, kitaptan rivayete müsaade verilmesi, kitaba olan inancın artması üzere gelişmeler sonucunda de rihle çalışmaları azalmıştı. Bu çerçevede Ebu Abdullah İbn Mende (v. 1005) rihle periyodunun son temsilcilerinden sayılmıştı.
Eyüp Sultan, tek bir hadis için Medine’den Mısır’a gitmişti
Sahabe-i Kiram, Peygamber Efendimizden ya da öbür bir Sahabîden duyduğu bir hadisi ya da şahit olduğu sünneti teyit etmek yahut farklı versiyonu var ise onu öğrenmek için büyük fedakârlıkları göğüslüyordu.
Ebû Eyyûb el-Ensârî, bir hadisin duyduğu üzere olup olmadığını öğrenmek için Medine’den Mısır’a gitmiş, Ukbe b. Âmir el-Cuhenî’den hadisi dinledikten daha sonra da hiç durmadan yine Medine’ye dönmüştü. Malik b. Enes, etrafındakilere hadis rivayet ederken bir akrep kendisini tekraren sokmuş lakin Malik b. Enes’in acısına karşın hadisi kesmemek için sabretmişti. bir daha Sahabe’den Câbir b. Abdullah, Şam’da bulunan Abdullah b. Üneys’in Hz. Peygamber’den rivayet ettiği bir hadisi şahsen kendisinden işitmek için yanına gitmiş, dinledikten daha sonra Medine’ye dönmüş, bu seyahat tam bir ay sürmüştü.
Şam Dımeşk’te Ebu’d-Derdâ’ya gelen biri, onun Hz. Muhammed’den rivayet ettiği bir hadisi şahsen ağzından duymak istemiş, dinledikten daha sonra da Medine’ye geri dönmüştü. Endülüslü âlim Baki b. Mahled de İspanya’dan Hicaz bölgesine biri 14, başkası 20 yılı bulan rihle gerçekleştirmişti. Yakub b. Süfyan’ın hadis seyahati ise tam 30 yıl sürmüştü. Tabiûn’dan Ebu’l-Aliye ise tek bir hadisin sağlamasını yapmak için tekraren Basra’dan Medine’ye gittiklerini anlatmıştı.
Hadis âlimleri içinde Peygamber Efendimize hürmetinden dolayı yazdığı hadisi alıp, binek hayvan kullanmadan yazıyı başında taşıyıp yürüyerek seyahat edenler, hadis seyahati yaparken deve ya da atın üzerine özel bir düzenek yaptırıp burada yapıtlarını kaleme alanlar da görülmüştü.
İspanya’dan Çin hududuna seyahat
Muhaddislerin hayat hikayeleri, hadis derlemek için yapılan seyahatlerin bilgileri, inanılmaz ilim, hadis aşkını ortaya koymaktaydı. Ebu Hatim er-Razî, seyahatleri sırasında parasız kaldığında elbiselerini satmış, İbnî Mende 19 yaşında Nişabur’dan başladığı ilim seyahatini 65 yaşında memleketi İsfahan’da tamamlamıştı. Rihle iliminde, hadisçilikte sergilediği azim uğraşıyla öne çıkan en değerli isimlerden birisi ise hiç elbet Ebu’l-Esbağ’ydı. Tam ismiyle Ebu’l-Esbağ Abdülaziz b. Abdülmelik b. Nasr el-Endülüsî, 940 yılında Endülüs’ün Kurtuba kentinde hocasından hadis dinleyerek eğitimine başlamış, akabinde da ömrünün sonuna kadar hadisler için seyahatler yapmıştı.
Ebu’l-Esbağ; Mısır, Dımaşk, Mekke, Bağdat, Kûfe, İsfehan, Nişabur, Merv, Buhara, Semerkant, Keşaniye, Nesef, Şaş ve İsbicab’a yönelik sayısız sefere çıkmış, Buhara’da da vefat etmişti. Ebu’l-Esbağ bu biçimdece, o periyot İslam coğrafyasının batıdaki en uzak beldesi Kurtuba’dan bir daha İslam coğrafyasının o periyot doğudaki son noktasında bulunan, Çin’le hudut kenti olan İsbicab’a ulaşmıştı.
Bu yer bugün, Kazakistan’ın Çimkent kenti sonları içerisinde yer almakta. Ebu’l-Esbağ, bu harika ilim cehdiyle Hz. Peygamber’in “İlim Çin’de de olsa gidip alınız” hadis-i şerifinin adeta yürüyen bir timsali olmuştu. Hadis için onlarca yıl çabalayan, zorluklarla dolu seyahatlere katılan Ebu’l-Esbağ’ın senedinde yer aldığı hadis üç tane olmuştu. Buna nazaran, Abbas b. Abdülmuttalib beyaz bir elbise ile Hz. Peygamber’e gelmiş, Peygamber Efendimiz de ona tebessüm etmişti. Abbas, “Ya Resûlallah cemal nedir?” diye sormuş, Hz. Peygamber cevaben, “Sözün doğrusu hak ile söylenendir” demişti. Abbas bu kere “Kemal nedir?” diye sorunca, Resullullah “İşlerin hoşluğu doğrulukla yapılandır” buyurmuştu.
Ebu’l-Esbağ’ın senedinde yer aldığı öbür hadiste ise Câbir b. Abdullah, Hz. Peygamber’in şu biçimde söylemiş olduğini aktarmıştı:
“Her babanın oğlu için kendisine mensup olacağı, yetişip büyüyeceği bir asabe (baba tarafınca akrabalık) vardır. Kızım Fâtıma’nın çocukları bundan müstesnadır. Zira ben onların velisi ve asabesiyim. Onlar benim ıtremdir (yakınlarım, soyum, Ehl-i Beytim) ve onlar benim tînetimden-özümden yaratılmışlardır. Itremin, Ehl-i Beytimin, soyumun faziletini yalanlayanlara yazıklar olsun. Kim benim ıtremi, yakınlarımı severse Allah da onu sever. Kim ıtremi, Ehl-i Beytimi sevmez ise Allah da onu sevmez.”
Ebu’l-Esbağ’ın senedinde yer aldığı üçüncü hadis ise Malik b. Enes’le ilgili üstte zikredilen hadis aktarımıydı.
Tasnifteki tepe isimler
Hadislerin çabucak hepsinin toplanmasının akabinde ise sistematik tasnif süreci başlamıştı. Bu alanda en çok istek bakılırsan eserler “Kütüb-i Sitte” olarak isimlendirilmişti.
Ehl-i Sünnet çoğunluk, birinci yazıldıkları periyotlardan itibaren yalnızca bu kitaplarda aktarılan hadisleri referans almıştı. Hala de bu eserler en çok ilgi bakılırsan “Hadis Ansiklopedileri”dir. Kütüb-i Sitte’ye yakın önemdekilerle birlikte alandaki müellif ve yapıtlarının isimleri ise şöyleki sıralanmakta:
Buharî (el-Camiu’s Sahih), Müslim (el Camiu’s Sahih), Tırmizî (Sünen-i Tırmizî), Ebu Davud (Sünen-i Ebu Davud), Nesaî (Sünen-i Nesai), İbnî Mace (es-Sünen), İmam Malik (el-Muvatta), Kazvinî (Sünen-i İbn Mace), Darimî (es-Sünen / el-Müsned), Ahmed b. Hanbel (el-Müsned), Nevevî (Riyazu’s Salihin), İbni Cureyc (Musannaf), Abdulrezzak (Musannaf), İbn Hibban (Sahih), İbn Huzeyme (Sahih), en-Nişaburî (Mustedrek).
Modern vakit içinderın fedakâr âlimi: Ebu Gudde
İslam tarihi birbirinden çarpıcı hadis toplama uğraşları, yalnızca Peygamber Efendimizin (sav) vefatını takip eden birinci asırlarla sonlu kalmamış, yakın vakit içinderda da büyük fedakârlıklarla gerçekleştirilen hadis çalışmaları görülmüştü.
Bir Osmanlı vatandaşı olan Suriyeli Abdülfettâh Ebu Gudde (d. 1917) son devranın bu biçimdesi uğraşları olan isimlerinden birisiydi. O, hadis ilminin çabucak her alanında telif ve tahkik çalışmalarıyla günümüz beşerinin bu kadim ilmi anlamasını kolaylaştırmıştı. Velud bir muharrir olan Ebu Gudde, 20’si telif, 51’i tahkik olmak üzere toplam 71 adet kitap kaleme almıştı. Ebu Gudde, kaleme aldığı kitapların dizgisi tamamlandıktan daha sonra en az iki kere okuyup son onayı vermesiyle de meşhurdu.
On bir yılı Halep’te, 4 yılı Şam’da, 25 yılı da Suudi Arabistan’da olmak üzere 40 yıl akademisyenlik vazifelerinde bulunan Ebu Gudde, 20’den çok teze de danışmanlık yapmıştı.
Tam bir ilim, hassaten de hadis aşığı olan Ebu Gudde, 1997 yılında geçirdiği bir ameliyatın akabinde komaya girmiş, bir orta şuuru açılmış, o esnada matbaada olan hadis çalışması kitabıyla ilgili, “Ne oldu, kitap basıldı mı?” diye sormuş, gerisinde da son nefesini vermişti.
– Dr. Dursun Sarı, “En Uzun Hadis Seyahati (Rihle): Ebu’l-Esba el-Endülüsî”, Memleketler arası Toplumsal Araştırmalar Mecmuası, Cilt: 13, Sayı: 69, Mart 2020
– İbrahim Hatipoğlu, “Rihle Maddesi” TDV İslam Ansiklopedisi
– Muhammet Beyefendiler, “XX. Asır Halep Muhaddisleri ve Abdülfettâh Ebû Gudde’nin Hadisçiliği”, Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi Toplumsal Bilimler Enstitüsü, Konya 2008
– Erdoğan Köycü, “Hadîs Metinlerinin Tedvîn ve Tasnîfinde Kıymetli Bir Yere Sahip Olan ‘erRihle fî Talebi’l-Hadîs’in Rolü Üzerine Bir Değerlendirme”, Memleketler arası Aktüel Eğitim Araştırmaları Mecmuası, Kasım 2020