Seramik ve türevleri diş hekimliğinde çoğunlukla kullanılan bir materyal kümesidir. Dental seramikler olarak isimlendirilen bu materyaller halk içinde çoklukla “porselen” olarak tanınırlar. Çok geniş bir eser yelpazesini barındıran bu gurup içersinde başlıcaları silikat seramikleri yani porselenler, zirkonyum oksit ve aluminyum oksit seramikleridir. Halk içinde “kaplama” olarak bilinen veneer kuron imalinden diş implantı üretimine kadar pek epeyce diş hekimliği uygulamasında bu gereçlerden yararlanılmaktadır. Bu yazının maksadı dental porselenler hakkında bilgi vererek hastaları aydınlatmaktır.
Seramik bir yahut birden çok metalin, metal olmayan element ile birleşerek yüksek ısıda işlenmesi ve sinterlenmesi kararı oluşan inorganik bileşiktir. Günümüzde bu tarif, çömlek, tuğla ve porselenleri içeren klasik seramik tarifine göre daha geniş bir material kümesini içermektedir. Söz kökeni olarak eski yunancada “yanık/yanmış madde” manasındaki keramikos‘tan gelir. Seramik kümesine oksitler, nitritler, boridler, karbitler, silikatlar ve sülfidler girmektedir. Çömlek, killi topraktan elde edilen hamurun birkaç yüz °C ısıda fırınlanarak eldesidir. Kronolojik olarak bir daha sonraki basamak Çin’de VII.yy’dan daha sonra geliştirilmeye başlanan porselendir. Klasik manada porselen, iki cins kilin, Çin kili (kaolin) ve Çin taşının 1300°C üstündeki ısıda fırınlanması ile yapılır. Çömleklerin tersine vitrifiye (camsı) ve şeffaftır. En bilinen porselen çeşitlerine örnek olarak dekoratif Çin işleri, diş kuronları ve elektrik izolatörleri verilebilir. Porselenin esas hammaddeleri tümü küçük partikül büyüklüğünde olarak kullanılan kil, feldspar yahut çakmaktaşı ve silikattır. Etimolojik açıdan ortaçağ italyancasındaki porcella‘dan gelir. Porcella istiridye kabuğunun iç yüzeyindeki sedefin beyaz-parlak kıvrımlarını tabir ederdi. Bu kıvrımlar küçük domuzların sırt çizgilerini anımsatır ve porcella köken olarak latincede “küçük domuz” manasındadır. Porselenler fizikî olarak floresans, tranlusent ve opelasans gösteren seramiklerdir. Öteki bir değişle seramikler kümesi içersinde ultraviole altında görülebilen ışık yayan; şeffaf; yansıyan ışık altında mavi renk veren, iletilen ışık altında ise turuncu-sarı renk veren materyallere porselen ismi verilmektedir.
Porselenlerin içeriğinde kuartz, kaolin ve feldspar üç ana maddeyi oluşturur. Çanak-çömleklerde feldspar yoktur, sırlı porselenlerde karışımda feldspar az oranda bulunur, hijyen mamüllerinde feldspar oranı daha fazladır.
Dişhekimliğinde seramik ve porselenler inlay, onlay tipi onarımlar, kuron ve köprü çalışmalarında (sabit restorasyonlar) ve tam protezlerde prefabrike dişler olarak kullanılırlar.
İçerik olarak bakıldığında dental porselen sistemlerinin çoğunluğu feldspar (almanca feld: toprak, spar: kaya) ihtiva ettikleri için feldspatik porselen olarak isimlendirilirler. Kompozisyonuna bakıldığında dental porselenler daha fazla feldspar ve fazlaca az ölçüde kaolin ve kuartz içerirler. Bunun yanı sıra bir cins feldspar olan lösit – K[AlSi2O6] – ile zenginleştirerek sertlik kazandırılmış “lösit porselen”leri de bulunmaktadır. Bunun aksine fırınlanma derecelerinin düşük tutulması gayesi ile leucite-free yani lösitsiz porselen sistemleri de vardır. Feldspar yerine flourapatite (Pearlceram) içeren porselenler de vardır. Son devirde kendi kendini tamir edebilen hidrotermal porselenler piyasaya sürülmüştür. Hidrotermal porselenler, camların epey yavaş akışkanlık gösteren sıvılar olan camların moleküler yer değişimi özelliğini kullanarak porselen bünyesinde oluşan mikro-kırıkların tabiatıyla onarılması fonksiyonunu kullanırlar.
Dişhekimliğinde hem porselenler birebir vakitte seramikler kullanılmaktadırlar. Dental porselenler “silikat seramikleri” kümesine dahildirler. Optik özellikleri ile başka seramiklerden ayırt edilirler. Bu optik özellikler yansıyan ışık altında bu ışığı farklı dalga uzunluğuna dönüştürerek gelen demeti geri yansıtma ve mavimsi imaj vermeleri, yani bir cins ışık kaynağı olarak fonksiyon görme (flouresans); direkt ışık altında bunun bir kısmını yansıtarak, bir kısmınıda bünyesinde soğurarak (translusens) sarı-turuncu tonlarında manzara vermeleridir (opalessens).
Dental porselenler fırınlanma ısılarına nazaran ADA (Amerikan Dişhekimliği Derneği) tarafınca 900-1200˚C ortası düşük ısı porselenı, 1200-1300˚C ortası orta ısı porseleni ve 1300˚C üzeri yüksek ısı porseleni olarak sınıflanmıştır. Metal-seramik yahut alumina, zirkonya-seramik çalışmalarda düşük ısı porselenleri, tam protez imalinde kullanılan prefabrike dişlerde ise yüksek ısı porseleni kullanılır.
Dental porselenlerin desteklendiği farklı taşıyıcı sistemleri vardır. Bunlar mika (Dicor), platin foli, altın foli (Sunrize), eletroforetik altın (Galvano), değersiz metal aşlımlar (CrCoNi), değerli alaşımlar (Au-Pl), infiltre cam seramikler (InCeram), cam seramikler (Empress), polikristalin seramikler (Spinell, Alumina, Zirkonya) olarak sıralanabilir. Bu taşıyıcı sistemlerden metal olanları kullanıldığında metal-seramik çalışmalar yapılır. Öbürleri ise metalsiz çalışmalar olarak yahut tam-seramik çalışmalar olarak isimlendirilirler.
Tam seramik çalışmalarda da seramik taşıyıcı altyapı üzerine porselen çalışılır. Başka bir deyişle seramik üzeri porselenle (silikat seramiği) kaplanmış olur. Alt yapıda kullanılan çekirdekler mika, cam seramik, infiltre cam seramik yahut polikristalin kümesinden olabilir. Mika kullanması yaygın değildir (sadece Dicor firması üretir). Cam seramikler ve infiltre cam seramikler de makul üreticiler tarafınca piyasaya sürülmektedir (Inceram, VITA; IPS e.max, IPS Empress, IVOCLAR). Magnezyum oksit (spinell) de az tüketilen estetik özellikli bir materyaldir. Aluminyum oksit (alumina) spinelle nazaran daha fazla kullanılır (Procera, vs). Son periyotta çok tanınan olan altyapı materyali ise zirkonyum oksit (zirkonya)dır. Sertliğinden ötürü bilgisayarlı freze makinalarında CAD/CAM (Computer Aided Design/Computer Aided Manufacturing) teknolojisi ile zirkonya blokları şekillendirilerek çalışılır. CAD/CAM kullanılmadan çalışılan sistemlerde mevcuttur. Lakin bunlarda bloklar sinterlenmeden (katılaştırılmadan) çalışılabilir ve frezeleme daha sonrasında sinterizasyon yapıldığında ise %30 büzülme meydana gelir ki bu da köprü yahut kuronun oturma hassasiyatini çok azaltır. Polikristalin seramik kullanılan sistemlerde alt yapılar yüzey güçleri, fırınlanma dereceleri uyumlu porselen sistemleri ile kaplanırlar. Bu kaplama süreçleri elde modelaj yapılıp porselenin fırınlanması yahut mum modelaj yapıp porselen enjeksiyonu ile gerçekleştirilir.
Zirkonyum kullanması sağlamlığı ve korozyona direncinden dolayı gündeme gelmiştir. İmplant ve komponentleri, post gereci olarak, ortodontik braketlerde, kompozit materyali olarak, kuron ve köprü gereci olarak kullanılmaktadır. Son vakit içinderın beğenilen gereci üzerinde birtakım kavram karmaşaları yaşanmakta olduğu, zirkonyum minerali ile onun metal formu ve metal oksitinden elde edilen seramiğin, fazlaca farklı özelliklere sahip olmalarına karşın tıpkı materyal üzere algılandığı görülmektedir.
Diş hekimliğinde kuron ve köprü çalışmaları yapılırken çoklukla metal yahut polikristalin altyapılar üzerine porselen uygulanır. Polikristalin altyapılar sermiktir, porselen de bir tıp seramik, silikat seramiğidir; öteki bir deyişle seramik çekirdek üzerine seramik işlenmiş olur.
Sonuçta, ister tam seramik, ister metal-seramik çalışmalar olsun yanlışsız endikasyonlar dahilinde başarılı sonuç vermektedirler.
Seramik bir yahut birden çok metalin, metal olmayan element ile birleşerek yüksek ısıda işlenmesi ve sinterlenmesi kararı oluşan inorganik bileşiktir. Günümüzde bu tarif, çömlek, tuğla ve porselenleri içeren klasik seramik tarifine göre daha geniş bir material kümesini içermektedir. Söz kökeni olarak eski yunancada “yanık/yanmış madde” manasındaki keramikos‘tan gelir. Seramik kümesine oksitler, nitritler, boridler, karbitler, silikatlar ve sülfidler girmektedir. Çömlek, killi topraktan elde edilen hamurun birkaç yüz °C ısıda fırınlanarak eldesidir. Kronolojik olarak bir daha sonraki basamak Çin’de VII.yy’dan daha sonra geliştirilmeye başlanan porselendir. Klasik manada porselen, iki cins kilin, Çin kili (kaolin) ve Çin taşının 1300°C üstündeki ısıda fırınlanması ile yapılır. Çömleklerin tersine vitrifiye (camsı) ve şeffaftır. En bilinen porselen çeşitlerine örnek olarak dekoratif Çin işleri, diş kuronları ve elektrik izolatörleri verilebilir. Porselenin esas hammaddeleri tümü küçük partikül büyüklüğünde olarak kullanılan kil, feldspar yahut çakmaktaşı ve silikattır. Etimolojik açıdan ortaçağ italyancasındaki porcella‘dan gelir. Porcella istiridye kabuğunun iç yüzeyindeki sedefin beyaz-parlak kıvrımlarını tabir ederdi. Bu kıvrımlar küçük domuzların sırt çizgilerini anımsatır ve porcella köken olarak latincede “küçük domuz” manasındadır. Porselenler fizikî olarak floresans, tranlusent ve opelasans gösteren seramiklerdir. Öteki bir değişle seramikler kümesi içersinde ultraviole altında görülebilen ışık yayan; şeffaf; yansıyan ışık altında mavi renk veren, iletilen ışık altında ise turuncu-sarı renk veren materyallere porselen ismi verilmektedir.
Porselenlerin içeriğinde kuartz, kaolin ve feldspar üç ana maddeyi oluşturur. Çanak-çömleklerde feldspar yoktur, sırlı porselenlerde karışımda feldspar az oranda bulunur, hijyen mamüllerinde feldspar oranı daha fazladır.
Dişhekimliğinde seramik ve porselenler inlay, onlay tipi onarımlar, kuron ve köprü çalışmalarında (sabit restorasyonlar) ve tam protezlerde prefabrike dişler olarak kullanılırlar.
İçerik olarak bakıldığında dental porselen sistemlerinin çoğunluğu feldspar (almanca feld: toprak, spar: kaya) ihtiva ettikleri için feldspatik porselen olarak isimlendirilirler. Kompozisyonuna bakıldığında dental porselenler daha fazla feldspar ve fazlaca az ölçüde kaolin ve kuartz içerirler. Bunun yanı sıra bir cins feldspar olan lösit – K[AlSi2O6] – ile zenginleştirerek sertlik kazandırılmış “lösit porselen”leri de bulunmaktadır. Bunun aksine fırınlanma derecelerinin düşük tutulması gayesi ile leucite-free yani lösitsiz porselen sistemleri de vardır. Feldspar yerine flourapatite (Pearlceram) içeren porselenler de vardır. Son devirde kendi kendini tamir edebilen hidrotermal porselenler piyasaya sürülmüştür. Hidrotermal porselenler, camların epey yavaş akışkanlık gösteren sıvılar olan camların moleküler yer değişimi özelliğini kullanarak porselen bünyesinde oluşan mikro-kırıkların tabiatıyla onarılması fonksiyonunu kullanırlar.
Dişhekimliğinde hem porselenler birebir vakitte seramikler kullanılmaktadırlar. Dental porselenler “silikat seramikleri” kümesine dahildirler. Optik özellikleri ile başka seramiklerden ayırt edilirler. Bu optik özellikler yansıyan ışık altında bu ışığı farklı dalga uzunluğuna dönüştürerek gelen demeti geri yansıtma ve mavimsi imaj vermeleri, yani bir cins ışık kaynağı olarak fonksiyon görme (flouresans); direkt ışık altında bunun bir kısmını yansıtarak, bir kısmınıda bünyesinde soğurarak (translusens) sarı-turuncu tonlarında manzara vermeleridir (opalessens).
Dental porselenler fırınlanma ısılarına nazaran ADA (Amerikan Dişhekimliği Derneği) tarafınca 900-1200˚C ortası düşük ısı porselenı, 1200-1300˚C ortası orta ısı porseleni ve 1300˚C üzeri yüksek ısı porseleni olarak sınıflanmıştır. Metal-seramik yahut alumina, zirkonya-seramik çalışmalarda düşük ısı porselenleri, tam protez imalinde kullanılan prefabrike dişlerde ise yüksek ısı porseleni kullanılır.
Dental porselenlerin desteklendiği farklı taşıyıcı sistemleri vardır. Bunlar mika (Dicor), platin foli, altın foli (Sunrize), eletroforetik altın (Galvano), değersiz metal aşlımlar (CrCoNi), değerli alaşımlar (Au-Pl), infiltre cam seramikler (InCeram), cam seramikler (Empress), polikristalin seramikler (Spinell, Alumina, Zirkonya) olarak sıralanabilir. Bu taşıyıcı sistemlerden metal olanları kullanıldığında metal-seramik çalışmalar yapılır. Öbürleri ise metalsiz çalışmalar olarak yahut tam-seramik çalışmalar olarak isimlendirilirler.
Tam seramik çalışmalarda da seramik taşıyıcı altyapı üzerine porselen çalışılır. Başka bir deyişle seramik üzeri porselenle (silikat seramiği) kaplanmış olur. Alt yapıda kullanılan çekirdekler mika, cam seramik, infiltre cam seramik yahut polikristalin kümesinden olabilir. Mika kullanması yaygın değildir (sadece Dicor firması üretir). Cam seramikler ve infiltre cam seramikler de makul üreticiler tarafınca piyasaya sürülmektedir (Inceram, VITA; IPS e.max, IPS Empress, IVOCLAR). Magnezyum oksit (spinell) de az tüketilen estetik özellikli bir materyaldir. Aluminyum oksit (alumina) spinelle nazaran daha fazla kullanılır (Procera, vs). Son periyotta çok tanınan olan altyapı materyali ise zirkonyum oksit (zirkonya)dır. Sertliğinden ötürü bilgisayarlı freze makinalarında CAD/CAM (Computer Aided Design/Computer Aided Manufacturing) teknolojisi ile zirkonya blokları şekillendirilerek çalışılır. CAD/CAM kullanılmadan çalışılan sistemlerde mevcuttur. Lakin bunlarda bloklar sinterlenmeden (katılaştırılmadan) çalışılabilir ve frezeleme daha sonrasında sinterizasyon yapıldığında ise %30 büzülme meydana gelir ki bu da köprü yahut kuronun oturma hassasiyatini çok azaltır. Polikristalin seramik kullanılan sistemlerde alt yapılar yüzey güçleri, fırınlanma dereceleri uyumlu porselen sistemleri ile kaplanırlar. Bu kaplama süreçleri elde modelaj yapılıp porselenin fırınlanması yahut mum modelaj yapıp porselen enjeksiyonu ile gerçekleştirilir.
Zirkonyum kullanması sağlamlığı ve korozyona direncinden dolayı gündeme gelmiştir. İmplant ve komponentleri, post gereci olarak, ortodontik braketlerde, kompozit materyali olarak, kuron ve köprü gereci olarak kullanılmaktadır. Son vakit içinderın beğenilen gereci üzerinde birtakım kavram karmaşaları yaşanmakta olduğu, zirkonyum minerali ile onun metal formu ve metal oksitinden elde edilen seramiğin, fazlaca farklı özelliklere sahip olmalarına karşın tıpkı materyal üzere algılandığı görülmektedir.
Diş hekimliğinde kuron ve köprü çalışmaları yapılırken çoklukla metal yahut polikristalin altyapılar üzerine porselen uygulanır. Polikristalin altyapılar sermiktir, porselen de bir tıp seramik, silikat seramiğidir; öteki bir deyişle seramik çekirdek üzerine seramik işlenmiş olur.
Sonuçta, ister tam seramik, ister metal-seramik çalışmalar olsun yanlışsız endikasyonlar dahilinde başarılı sonuç vermektedirler.