KEMOTERAPİ VE RADYOTERAPİ HASTALARINDA AĞIZ VE DİŞ SIHHATİNİN GEREĞİNCE ÜZERİNDE DURULMUYOR
Kemoterapi sırasında bedenin öteki kısımlarında olduğu üzere ağızda da değişiklikler meydana gelmektedir. Bu değişikliklerin başında ağız kuruluğu ve kemoterapi seanslarından daha sonra ortaya çıkan kusmaya bağlı dişlerde hızlanan harabiyet gelmektedir. Kemoterapi daha sonrası ömür kalitesinde bir düşüş olmaması için ve kişinin ömrüne sağlıklı dişler ile devam edebilmesi için hayli ayrıntılı ve tesirli bir müdafaa programı uygulanmalıdır. Alınacak tedbirler 2 kümede incelenebilir:
A- Kemoterapi’ye başlanmadan evvel hastanın onkoloji tabibi tarafınca diş doktoru ile işbirliği halinde ağzın durumu değerlendirilmelidir. Bu değerlendirmede ağızdaki zincirin zayıf halkaları olarak görünen, yani kemoterapi sırasında sorun yaratabilecek dişler gerekiyorsa çekilmelidir. Unutulmamalıdır ki, tedavi sırasında cerrahi süreçlerden, yara güzelleşmesinde meseleler ortaya çıkacağı için, mecbur kalınmadıkça, kaçınılacaktır. Kenar ahenkleri âlâ olmayan dolgu yahut sabit protezler (örn. porselen köprüler) değiştirilmelidir. Diş tabibi tarafınca ağız bakımının ehemmiyeti yeterlice anlatılmalı ve diş paklığı tekrar öğretilmeli, kemoterapi mühletince neler beklenebileceği detaylı olarak anlatılmalıdır. Dişeti kanaması ile kendini gösteren dişeti hastalıkları kemoterapi öncesi geriletilmeli, sonlandırılmalıdır. Ayrıyeten radyolojik muayene ile kemik ortasında gözden kaçabilecek problemler da uygunca incelenmelidir.
B- Kemoterapi mühletince ağız ve dişler hayli daha muhafazasız olacakları için gerek diş tabibi tarafınca gerekse kişinin uğraşları ile kusursuz bir muhafaza programı uygulanmalıdır. Bu müdafaa programı şahsi paklık ve bakım, yanlışsız beslenme, doktor tarafınca uygulanan muhafaza tedbirlerinden oluşmaktadır.
Yanlışsız beslenme:
Mukoza daha hassas ve faydalanmaya açık olacağı için asitli, baharatlı yahut acı besin ve içecekler (domates, portakal, greyfurt gibi) tahriş niçiniyle kaçınılacaklar listesinde yer almalıdır. Soğuk yahut ılık yemekler tercih edilmelidir. Yumuşak besinler (Muz, bebek mamaları, haşlanmış patates, yumuşak peynir, puding, dondurma, sütlaç vb) tercih edilmelidir.
Çiğ meyveler, tost, kraker üzere sert ve kuru besinlerden uzak durulmalıdır.
Bunun haricinde şekerli besinler yavaşça ve besleyici olmalarından dolayı yararlı olabilirler, lakin çürük riskini de birlikteinde getirirler. Her beslenme daha sonrası ağzın diğer bireylerdekinden çok daha ihtimamlı paklığı vazgeçilmezdir.
Ağız kuruluğunuz var ise şunlara dikkat edilmelidir:
• Yapay tükürük solüsyonları kullanılabilir.
• kucak kucak sıvı alınmalıdır.
• Dudaklardaki kuruma için yumuşatıcı kremler kullanılabilir.
Ağızda yara ve yemek yerken ağrı var ise:
• Ağrı olduğunda ağrıyı azaltacak solüsyon yahut sıvılar kullanılabilir.
Onkologdan bu hususta fikir alınmalıdır.
Bu tekliflere karşın ağızdaki yaralar geçmiyorsa onkoloğa başvurulmalıdır. Mantar yahut başka niçinler göz önünde tutularak tedavi planlanmalıdır.
Beslenmede bulantı ve kusmaya karşı alınabilecek tedbirler:
– Günde 3 büyük öğün yerine daha küçük porsiyonlardan oluşan 6-8 öğün yemeyi tercih edin.
– Ağzınızdaki makûs tadı uzaklaştırmak için ağzınızı yemektilk evvel 1 tatlı kaşığı karbonat,3/4 tatlı kaşığı tuz ve 1 bardak ılık sudan oluşan karışımla çalkalayabilirsiniz.
– Çok tatlı, yağlı, baharatlı besinler bulantınızı arttırabilir.
– Mümkünse sakin bir ortamda yemek yiyin. Huzurlu bir atmosferde yemek sizi sakinleştirir ve yemenizi kolaylaştırır. Oda havalandırılmış olmalı ve ortamda yemek kokusu olmamalıdır.
– Gün uzunluğu meyve suları ve/veya tuzsuz ayran içilebilir.
– Mentollü, limonlu şekerler bulantınızı hafifçeletebilir ve ağzınızdaki makûs tadı azaltabilir.
– Şayet fazlaca ölçüde kusuyorsanız dehidratasyon (vücuttan elektrolit ve sıvı kaybetme) değerli bir sorun olabilir. Bu müddette sıvı almaya çalışın lakin bu biraz sıkıntı olabilir. Kustuktan daha sonra ağzınızı suyla çalkalayın. bir süre bekledikten daha sonra elma suyu, ılık tavuk suyu çorba, komposto üzere içecekler tercih edebilirsiniz. Şayet kâfi ölçüde sıvı alamıyorsanız kesinlikle hekiminize danışın.
Ağızda acı ve metalik tat oluşuyorsa bunu azaltmak için neler yapılabilir ?
Şekersiz limonlu – naneli şekerler yiyebilir yahut sakız çiğneyebilirsiniz.
Yemeklerinizi fesleğen, biber, biberiye üzere baharatlarla yahut sarımsak üzere lezzet vericilerle, ketçap yahut hardal üzere soslarla tatlandabilirsiniz.
Metal çatal, bıçak yerine plastik materyaller kullanabilirsiz.
Şayet kırmızı et yemekte zorlanıyorsanız proteinden varlıklı öteki yiyecekleri tercih edebilirsiniz. Örneğin kurubaklagiller (kurufasülye, mercimek, nohut gibi), balık, yumurta, tavuk, hindi, süt, yoğurt, ayran, soya sütü gibi…
Taze meyveleri dondurma, yoğurt yahut sütle blenderden geçirerek içecek haline getirebilirsiniz.
şahsi paklık ve bakım:
Kemoterapi bakılırsan bireyler ağızdaki tükürük salgısındaki koruyuculardan yoksun kalacakları için diş ve ağız bakımına özel bir itina göstermelidirler. Yalnızca dişlerin fırçalanması kâfi değildir.
Diş ortası fırçası yahut üstün floss üzere orta bölgeleri de temizlemeye yarayan yardımcı araçlar da kullanılmalıdır. Bunların haricinde antibakteriyel tesire sahip ağız gargaraları da ağızdaki mikroorganizma sayılarını sınırlamak açısından faydalıdır. Tüm bunların yanında her hastama hatırlattığım üzere, üstte saydığım süreçlerden daha sonra ağız su ile durulanmamalı ve yalnızca tükürmek suretiyle ağızda kalan köpük uzaklaştırılabilir.
Gözetici tedbirler:
Kemoterapi müddetince ağızda diş çekimi, cerrahi müdaheleler, hatta kanal tedavisi bile fazlaca riskli olacağı için, rastgele bir sorunun büyümeden halledilmesi hayli değerlidir. Bu niçinle öteki hastalar için 6 ayda bir diş tabibi ziyareti kâfi olurken, kemoterapi hastaları epeyce daha sık gelmelidirler. Profesyonel diş paklığı ve başlangıç çürüklerine müdahele haricinde florlama, çürük riski testi ve fissür örtme üzere esirgeyici önlemler alınması epey kıymetlidir.
Radyoterapi hastaları için özel bilgiler
Radyoterapi sırasında çeneleriniz de ışın alabilir. bu biçimde bir durum dişleriniz, dişetleriniz ve çene kemikleriniz için tehlike oluşturabilir.. Öncelikle ışın alan kemik enfeksiyonlara karşı muhafazasız kalır, ayrıyeten oluşan ağız kuruluğu kararı dişler çürüğe ve dişeti hastalıklarına daha yatkın hale gelir.
Radyoterapi mühletince mukoza ve dilinizde yanma hissi de duymanız doğaldır. Yanma hissi radyoterapinin bitmesiyle birlikte yavaş yavaş azalır ve ortadan kalkar, fakat ağız kuruluğu ve ziyanlı sonuçları birkaç yıl devam edebilir.
Enfeksiyon tehlikesine ve dişlerin harabiyetine pürüz olmak için radyoterapi öncesi dişhekimi muayenesi yapılmasında büyük fayda vardır.
Bu muayenede enfeksiyon riski olan dişler tespit edilir ve bu durumda çoklukla en uygun tedavi diş çekimidir.Radyoterapi sırası ve daha sonrasında dişhekimi denetimi altında olmanızda epey büyük fayda vardır. Dişhekiminiz diş ve dişetlerinizi daima denetim altında tutacaktır ve uygulamanız gereken ağız hijyeni önlemlerini size açıklayacaktır.
Aşağıda bahsedilen ağız hijyeni önlemlerine uymanızı tavsiye ederiz:
1.Diş fırçalamak:
Her yemekten daha sonra yiyecek artıklarını bir dişfırçası ve macunla dişlerinizden uzaklaştırın (Diş macununun fluorlu olması önerilir).
Akşamları son öğün daha sonrası dişlerinizi epey ayrıntılı bir biçimde temizlemelisiniz (dişipi, süperfloss vs.).
Ağzınızda kendi dişleriniz üzerine dişhekiminiz tarafınca hazırlanan plastik şineler sabahları klorheksidin içeren bir jel ile 10 dakika mühletle uygulanır. Akşamları tıpkı süreç yinelanır, lakin bu sefer fluorlu bir jel uygulanır.
2. Protezler:
Hareketli protez taşıyıcısı iseniz (parsiyel protez yahut total protez), protezlerinizi yemekler daha sonrasında düzgünce protez fırçası ve dişmacunu ile temizlemelisiniz. Gece protezinizi su dolu bir kapta koruma ediniz.
Protezinizin ahengi yeterli değilse dişetiniz üzerinde vuruklar oluşabilir; bu vuruklar ışınlanmış bir bölgede önemli enfeksiyonlara yolaçabilir. bu biçimde bir durumla müsabakadan evvel dişhekiminize başvurmanızda çok büyük fayda vardır.
3.Ağız kuruluğu:
Ağız kuruluğu genel rahatınızı ve protez taşımadaki konforunuzu bozar. Bu niçinle yapay tükürük kullanmanız, mesela Glandosane sprey tavsiye edilir. Biz ayrıyeten diş hami sakız (mesela Dentosan, V6. vs) öneriyoruz.
4.Gıda:
Tatlı, yapışkan besinden kaçınınız. Asitli besin ve içeceklerden kaçınınız (Coca-Cola, portakal, limon vs).
Kemoterapi sırasında bedenin öteki kısımlarında olduğu üzere ağızda da değişiklikler meydana gelmektedir. Bu değişikliklerin başında ağız kuruluğu ve kemoterapi seanslarından daha sonra ortaya çıkan kusmaya bağlı dişlerde hızlanan harabiyet gelmektedir. Kemoterapi daha sonrası ömür kalitesinde bir düşüş olmaması için ve kişinin ömrüne sağlıklı dişler ile devam edebilmesi için hayli ayrıntılı ve tesirli bir müdafaa programı uygulanmalıdır. Alınacak tedbirler 2 kümede incelenebilir:
A- Kemoterapi’ye başlanmadan evvel hastanın onkoloji tabibi tarafınca diş doktoru ile işbirliği halinde ağzın durumu değerlendirilmelidir. Bu değerlendirmede ağızdaki zincirin zayıf halkaları olarak görünen, yani kemoterapi sırasında sorun yaratabilecek dişler gerekiyorsa çekilmelidir. Unutulmamalıdır ki, tedavi sırasında cerrahi süreçlerden, yara güzelleşmesinde meseleler ortaya çıkacağı için, mecbur kalınmadıkça, kaçınılacaktır. Kenar ahenkleri âlâ olmayan dolgu yahut sabit protezler (örn. porselen köprüler) değiştirilmelidir. Diş tabibi tarafınca ağız bakımının ehemmiyeti yeterlice anlatılmalı ve diş paklığı tekrar öğretilmeli, kemoterapi mühletince neler beklenebileceği detaylı olarak anlatılmalıdır. Dişeti kanaması ile kendini gösteren dişeti hastalıkları kemoterapi öncesi geriletilmeli, sonlandırılmalıdır. Ayrıyeten radyolojik muayene ile kemik ortasında gözden kaçabilecek problemler da uygunca incelenmelidir.
B- Kemoterapi mühletince ağız ve dişler hayli daha muhafazasız olacakları için gerek diş tabibi tarafınca gerekse kişinin uğraşları ile kusursuz bir muhafaza programı uygulanmalıdır. Bu müdafaa programı şahsi paklık ve bakım, yanlışsız beslenme, doktor tarafınca uygulanan muhafaza tedbirlerinden oluşmaktadır.
Yanlışsız beslenme:
Mukoza daha hassas ve faydalanmaya açık olacağı için asitli, baharatlı yahut acı besin ve içecekler (domates, portakal, greyfurt gibi) tahriş niçiniyle kaçınılacaklar listesinde yer almalıdır. Soğuk yahut ılık yemekler tercih edilmelidir. Yumuşak besinler (Muz, bebek mamaları, haşlanmış patates, yumuşak peynir, puding, dondurma, sütlaç vb) tercih edilmelidir.
Çiğ meyveler, tost, kraker üzere sert ve kuru besinlerden uzak durulmalıdır.
Bunun haricinde şekerli besinler yavaşça ve besleyici olmalarından dolayı yararlı olabilirler, lakin çürük riskini de birlikteinde getirirler. Her beslenme daha sonrası ağzın diğer bireylerdekinden çok daha ihtimamlı paklığı vazgeçilmezdir.
Ağız kuruluğunuz var ise şunlara dikkat edilmelidir:
• Yapay tükürük solüsyonları kullanılabilir.
• kucak kucak sıvı alınmalıdır.
• Dudaklardaki kuruma için yumuşatıcı kremler kullanılabilir.
Ağızda yara ve yemek yerken ağrı var ise:
• Ağrı olduğunda ağrıyı azaltacak solüsyon yahut sıvılar kullanılabilir.
Onkologdan bu hususta fikir alınmalıdır.
Bu tekliflere karşın ağızdaki yaralar geçmiyorsa onkoloğa başvurulmalıdır. Mantar yahut başka niçinler göz önünde tutularak tedavi planlanmalıdır.
Beslenmede bulantı ve kusmaya karşı alınabilecek tedbirler:
– Günde 3 büyük öğün yerine daha küçük porsiyonlardan oluşan 6-8 öğün yemeyi tercih edin.
– Ağzınızdaki makûs tadı uzaklaştırmak için ağzınızı yemektilk evvel 1 tatlı kaşığı karbonat,3/4 tatlı kaşığı tuz ve 1 bardak ılık sudan oluşan karışımla çalkalayabilirsiniz.
– Çok tatlı, yağlı, baharatlı besinler bulantınızı arttırabilir.
– Mümkünse sakin bir ortamda yemek yiyin. Huzurlu bir atmosferde yemek sizi sakinleştirir ve yemenizi kolaylaştırır. Oda havalandırılmış olmalı ve ortamda yemek kokusu olmamalıdır.
– Gün uzunluğu meyve suları ve/veya tuzsuz ayran içilebilir.
– Mentollü, limonlu şekerler bulantınızı hafifçeletebilir ve ağzınızdaki makûs tadı azaltabilir.
– Şayet fazlaca ölçüde kusuyorsanız dehidratasyon (vücuttan elektrolit ve sıvı kaybetme) değerli bir sorun olabilir. Bu müddette sıvı almaya çalışın lakin bu biraz sıkıntı olabilir. Kustuktan daha sonra ağzınızı suyla çalkalayın. bir süre bekledikten daha sonra elma suyu, ılık tavuk suyu çorba, komposto üzere içecekler tercih edebilirsiniz. Şayet kâfi ölçüde sıvı alamıyorsanız kesinlikle hekiminize danışın.
Ağızda acı ve metalik tat oluşuyorsa bunu azaltmak için neler yapılabilir ?
Şekersiz limonlu – naneli şekerler yiyebilir yahut sakız çiğneyebilirsiniz.
Yemeklerinizi fesleğen, biber, biberiye üzere baharatlarla yahut sarımsak üzere lezzet vericilerle, ketçap yahut hardal üzere soslarla tatlandabilirsiniz.
Metal çatal, bıçak yerine plastik materyaller kullanabilirsiz.
Şayet kırmızı et yemekte zorlanıyorsanız proteinden varlıklı öteki yiyecekleri tercih edebilirsiniz. Örneğin kurubaklagiller (kurufasülye, mercimek, nohut gibi), balık, yumurta, tavuk, hindi, süt, yoğurt, ayran, soya sütü gibi…
Taze meyveleri dondurma, yoğurt yahut sütle blenderden geçirerek içecek haline getirebilirsiniz.
şahsi paklık ve bakım:
Kemoterapi bakılırsan bireyler ağızdaki tükürük salgısındaki koruyuculardan yoksun kalacakları için diş ve ağız bakımına özel bir itina göstermelidirler. Yalnızca dişlerin fırçalanması kâfi değildir.
Diş ortası fırçası yahut üstün floss üzere orta bölgeleri de temizlemeye yarayan yardımcı araçlar da kullanılmalıdır. Bunların haricinde antibakteriyel tesire sahip ağız gargaraları da ağızdaki mikroorganizma sayılarını sınırlamak açısından faydalıdır. Tüm bunların yanında her hastama hatırlattığım üzere, üstte saydığım süreçlerden daha sonra ağız su ile durulanmamalı ve yalnızca tükürmek suretiyle ağızda kalan köpük uzaklaştırılabilir.
Gözetici tedbirler:
Kemoterapi müddetince ağızda diş çekimi, cerrahi müdaheleler, hatta kanal tedavisi bile fazlaca riskli olacağı için, rastgele bir sorunun büyümeden halledilmesi hayli değerlidir. Bu niçinle öteki hastalar için 6 ayda bir diş tabibi ziyareti kâfi olurken, kemoterapi hastaları epeyce daha sık gelmelidirler. Profesyonel diş paklığı ve başlangıç çürüklerine müdahele haricinde florlama, çürük riski testi ve fissür örtme üzere esirgeyici önlemler alınması epey kıymetlidir.
Radyoterapi hastaları için özel bilgiler
Radyoterapi sırasında çeneleriniz de ışın alabilir. bu biçimde bir durum dişleriniz, dişetleriniz ve çene kemikleriniz için tehlike oluşturabilir.. Öncelikle ışın alan kemik enfeksiyonlara karşı muhafazasız kalır, ayrıyeten oluşan ağız kuruluğu kararı dişler çürüğe ve dişeti hastalıklarına daha yatkın hale gelir.
Radyoterapi mühletince mukoza ve dilinizde yanma hissi de duymanız doğaldır. Yanma hissi radyoterapinin bitmesiyle birlikte yavaş yavaş azalır ve ortadan kalkar, fakat ağız kuruluğu ve ziyanlı sonuçları birkaç yıl devam edebilir.
Enfeksiyon tehlikesine ve dişlerin harabiyetine pürüz olmak için radyoterapi öncesi dişhekimi muayenesi yapılmasında büyük fayda vardır.
Bu muayenede enfeksiyon riski olan dişler tespit edilir ve bu durumda çoklukla en uygun tedavi diş çekimidir.Radyoterapi sırası ve daha sonrasında dişhekimi denetimi altında olmanızda epey büyük fayda vardır. Dişhekiminiz diş ve dişetlerinizi daima denetim altında tutacaktır ve uygulamanız gereken ağız hijyeni önlemlerini size açıklayacaktır.
Aşağıda bahsedilen ağız hijyeni önlemlerine uymanızı tavsiye ederiz:
1.Diş fırçalamak:
Her yemekten daha sonra yiyecek artıklarını bir dişfırçası ve macunla dişlerinizden uzaklaştırın (Diş macununun fluorlu olması önerilir).
Akşamları son öğün daha sonrası dişlerinizi epey ayrıntılı bir biçimde temizlemelisiniz (dişipi, süperfloss vs.).
Ağzınızda kendi dişleriniz üzerine dişhekiminiz tarafınca hazırlanan plastik şineler sabahları klorheksidin içeren bir jel ile 10 dakika mühletle uygulanır. Akşamları tıpkı süreç yinelanır, lakin bu sefer fluorlu bir jel uygulanır.
2. Protezler:
Hareketli protez taşıyıcısı iseniz (parsiyel protez yahut total protez), protezlerinizi yemekler daha sonrasında düzgünce protez fırçası ve dişmacunu ile temizlemelisiniz. Gece protezinizi su dolu bir kapta koruma ediniz.
Protezinizin ahengi yeterli değilse dişetiniz üzerinde vuruklar oluşabilir; bu vuruklar ışınlanmış bir bölgede önemli enfeksiyonlara yolaçabilir. bu biçimde bir durumla müsabakadan evvel dişhekiminize başvurmanızda çok büyük fayda vardır.
3.Ağız kuruluğu:
Ağız kuruluğu genel rahatınızı ve protez taşımadaki konforunuzu bozar. Bu niçinle yapay tükürük kullanmanız, mesela Glandosane sprey tavsiye edilir. Biz ayrıyeten diş hami sakız (mesela Dentosan, V6. vs) öneriyoruz.
4.Gıda:
Tatlı, yapışkan besinden kaçınınız. Asitli besin ve içeceklerden kaçınınız (Coca-Cola, portakal, limon vs).